Ӯву Баҳор дӯстанд. Чун басо шабеҳанд. Ҳарду дуркунандаи пойизанд. Маҳвгари хазон. Ҳарду сабзанду хуррам. Гулафшонанду шукуфон. Муаттаранду пуртароват. Самои рӯзгори ҳардуро гоҳе абр аст ҳукмрон, гоҳи дигар шамси тобон. Аммо ҳарду ҳеҷ гоҳе тан надодаю таслим нашудаанд пеши пажмурдагиҳо. Мудом сарболоянду сарсабз.

Робияи Холмирзо аст ин баҳорзодаю баҳордӯст. Ӯ чанде пеш дуруд гуфт як соли дигари рӯзгорро. Аммо ҳамоно бо ҳусни расою қалби барно.

Ӯро эҷод фаровон. Гоҳе эҳсосро гуфта бо шеъру гоҳи дигар онҳоро бо тарона намуда баён.

Навиштаҳояш пур карда чор маҷмӯаро: “Атри алам” “Вақте ки ангурҳо ранг меоранд”, “Алами сабзи ёдҳо” ва“Баҳор боз меояд”.

Имрӯзҳо мекашонад ба дӯш масъулияти сармуҳарририи маҷаллаи “Анбоз”-ро. Имрӯзҳо низ ҳамалам аст бо қалам.

Дар ин фасле, ки хоси ӯву барои ӯст, анҷом додем суҳбате ҳамроҳашу сайр кардем ба дунёву эҷодаш.

Бачагиҳо, болодастиҳо, бедодгариҳо...

Кӯдак будам, зи боғи сабзи падарам,
Гул чида ба ноз шеър мегуфтам ман...

- Шумою баҳор дугонаед. Шояд ба ин хотир ки зодаи ин фасли нозанинед...

- Баҳор зебоист. Ин фаслро ҳамеша ташбеҳ медиҳанд ба ҷинси латиф. Як маънии номи ман ҳам баҳор аст. Даврони донишҷӯӣ баъзан Баҳор гуфта садоям мезаданд. Баъзе навиштаҳое ҳам дорам, ки бо тахаллуси Баҳор эҷод шудааст. Ин аст, ки баҳорро дугона гуфтам ва бисёр ифтихор ҳам мекунам, ки қабл аз ман касе ин фаслро чунин нахонда буд.

- Эҷодатон дар чӣ ҳол аст имрӯзҳо?

- Китоби навамро таҳия карда истодаам, ки шеърҳои он пурра ба модар бахшида шудааст. Боре рӯзноманигоре чунин суоле кард аз ман, ки чаро шоирони мо барои модар чандон шеърҳои зиёде надоранд. Ҳарчанд ки “Модарнома”-и Фарзона хеле зебост. Аммо суоли ба ҷо ҳам буд шояд. Ҳеҷ гумон надоштам, ки рӯзе модарнома менависам. Аммо мисли дигар инсонҳо ба қадри модар бештар баъди аз даст доданаш расидам. Дар зиндагӣ мушкилоту дардҳои зиёд-ро таҷриба кардам, аммо сахттарини онҳо гузаштани модарам буд. Ин дард он қадр ҷонсӯз буд, ки ба ягон ранҷи қаблӣ наметавонист баробар бошад. Ҳамаи он сӯзу дард-ро ҷамъ овардам дар шеърҳоям ва онҳо дастае шуданд, ки хеле зебову муассиранд. Мисле, ки як дӯсти шоирам Нарзуллои Азизиён боре гуфта буд, ки Робия рафтани модар туро шоиртар кардаст.

- Гоҳ-гоҳе меандешед, ки маншаи ин эҷодкориҳо аз куҷост дар замиратон?

- Ба ёдам меорам, ки яке аз аммаҳоям бисёр шеърдон буд. Вақте дар суҳбатҳояш менишас-тем, ҳамеша бо шеър ҳарф мезад. Баъзан чизҳое мегуфт, ки ман онҳоро дар фолклор нахонда будам. Баъдан дарк кардам, ки аксари онҳоро аммаам худаш эҷод кардаю мегуфтааст. Ҳарчанд ки чизе дар ҷое нашр накарда буд, аммо ҳамин гуна табъи равони худододӣ дошт. Ҳоло хеле эҳсоси пушаймонӣ мекунам, ки чаро онҳоро ҷое ҷамъоварӣ накардам. Яъне, аммаам ин истеъдодро доштааст. Падарам хаткашон буданд ва ҳар рӯз рӯзномаю маҷаллаҳоро меоварданду ҳатман ҳамаи онҳоро мутолиа мекардам. Ҳамин тавр, аввалин шеърро вақте дар синфи ҳафтум мехондам, эҷод кардам.

- Роҳи рӯзгор хуб шуруъ шуда бароятон. Аммо замони донишҷӯӣ пурмоҷаро шуд...

- Вақте курси дуюмро хатм мекардем, маро аз донишгоҳ хориҷ карданд. Ин якчанд сабаб дошт. Аммо то ҳол сабаби аслӣ бароям маълум нест. Яке аз сабабҳо ин ҳамовозиям ба як мақолаи танқидии баҳсбарангезе буд, ки дар нашрияи “Комсомоли Тоҷикистон” (ҳозира “Ҷавонони Тоҷикистон”) нашр шуд. Баъди нашри он мондани ман дар факултет бисёр мушкил шуд. Сабаби дигар ин буд шояд: Вақте кори курсиямро, ки дар мавзӯи “Ҳиссачаҳо дар ғазалиёти Ҳофиз” таҳқиқ шуда буд, назди устод бурдаму гуфтам, ки “устод фикр мекунам, вақте Ҳофиз” ғазал менавиштанд, дар бораи ким кадом ҳиссачаҳо аслан фикр ҳам намекарданд. Биёед, беҳтараш чанд ғазалеро аз эҷодиёти ин шоир қироат кунам”. Устодро (ёдашон ба хайр) ин ҳарфи ман асабонӣ кард ва бо сахтӣ гуфтанд, журналисте ки забонро намедонад, даркор нест! Ҳамин тавр, маро баҳои ғайриқаноатбахш гузоштанд. Аввалан ҳамраъйӣ бо он мақола ва дуввуман ин баҳо шояд баҳона шуду номам дар рӯйхати донишҷӯёни хориҷшуда баромад. Барои гирифтани як санҷиш ман шаш моҳ аз пушти як устоди забони арабӣ овора шудам. Аммо бо ҳар баҳона баҳои маро намегузоштанд. Бис-ёр сарсониҳо кашидам. Ҳарчанд духтари фаъол будам, аммо ҳатто декани факултет натавонистанд маро аз хориҷ шудан боз доранд. Устод Иброҳим Усмонов, ки он замон декани факултет буданд, ҳуҷҷатҳоямро надоданд ва таъкид карданд, ки ман бояд журналистикаро хатм кунам. Аммо худам сахт дилмонда будам.

- Аз нашри он мақолаи маромкуш пушаймонӣ накардед?

- Нашри он воқеан маро рӯ дар рӯи рӯзҳою лаҳзаҳои хеле мушкил гузошт. Бисёр гиристам. Чӣ гуна метавонистам ин ҳолатро ба хонавода ё ҳамдеҳаҳо иброз дорам? Аммо ҳанӯз ҳангоми таҳсил дар курси якум аз ҷараёни таҷрибаомӯзиямон дар ноҳияи Файзобод як мақолаи танқидӣ навишта будам, ки хеле таъсиргузор гардид ва душамони “хуб” ҳам пайдо кардам. Ба духтарони себчин об намедоданд ва вақте ба сардорашон муроҷиат кардам, ӯ гуфт, ки ба мо себ зарур аст. Матлаби ман ҳам айнан бо ҳамин унвон “Ба мо себ зарур аст” нашр шуд. Журналистика аслан саршори чунин моҷароҳост. Аз адолат рӯ гардонидан нашояд. Аз гуфтани ҳақиқат ҳеҷ гоҳе тарс надоштам. Аз инсоф гузашта наметавонам.

Танҳоӣ, таҳаммул, тавонмандӣ...

Баъди ту ба тифлакони ту мард шудам...

- Эҳсос мешавад зане ҳастед бо руҳияи инқилобӣ. Аммо чаро хеле барвақт оиладор шудеду чанд вақте дар хона мондед?

- Шавҳарам Нуриддин наҷотбахшам шуд дар он рӯзҳо. Чун аз дучор шудан ба ноадолатиҳо ва хориҷ шуданам аз донишгоҳ он қадар эҳсоси нохубию ноумедию нотавонӣ доштам, ки мехостам худкушӣ кунам. Бале, ҳатто то ин ҳад маро дилсардӣ фаро гирифта буд. Эҳсос мекардам ҳеҷ касе наметавонад ба додам бирасад. Бароям мушкил буд бо вуҷуди таҳсили хуб, гирифтани баҳои арзанда, соҳибмақом будан дар назди устодон аз донишгоҳ хориҷам карданд. Он ҳам дар ҳоле, ки бояд баъди курси дуюм барои идомаи таҳсил ба шаҳри Ленинград мерафтам. Аммо Нуриддин мисле ки дастамро гирифту ҳамроҳиям кард. Ӯ ҳамдеҳаи мо буд ва хеле дӯстам медошт. Мо оиладор шудем. Нуриддин мехост таҳсиламро идома диҳам. Модараш зидди ин хостаи ӯ буд ва зиддият нишон дод. Аммо Нуриддин мардонавор гуфт “Робия дипломашро мегирад”.

- Мегӯянд, қарор буда дар саҳнаи синамо низ бидурахшед. Оиладорӣ монеъ шуд барои амалишавии ин мурод?

- На. Ҷуръати набудае, ки нагузошт ин хоҳишро ба падарам арз кунам. Ин даъватро пеш аз хориҷ шуданам аз донишгоҳ гирифта будам. Ман бояд нақши зани якуми Шавкатро дар филми “Марди мутааллиқи ду зан” мебозидам. Аммо вақте инро ба апаи калонам гуфтам, ӯ гуфт барои ин падарам иҷоза нахоҳад дод. Дигар худ чизе пурсон нашудам.

- Дар он солҳои оиладорӣ миёни шумою қалам фосила уфтод?

- На. Чизе менавиштам барои худам. Дафтару қаламам бо ман буд, ҳар ҷое ки будам. Дӯстии эҷодкор бо қалам ҳамешагист.

- Хеле барвақт танҳо мондед. Ҳанӯз 25 сол доштед, ки шавҳаратон фавтид ва се фарзандро фақат шумо мондед ягона сарпаноҳ. Чӣ гуна бурун растед аз банди ин тӯфони дард?

- Баъди марги Нуриддин эҳсос мекардам, ки зиндагӣ фарҷом ёфтааст. Бидуни ӯ зистан мушкил буд. Аммо нигоҳи маъсуми се фарзандам намегузошт таслими нотавониҳо шавам. Назди худам мақсад гузоштам ба хотири ин се ҷуфт чашмони пур аз нигоҳҳои бегуноҳ бояд бизиям ва мубориза барам. Ҳамин тавр, аробаи рӯзгорро худам кашонида, онро то имрӯз расонидам. Дар идомаи зиндагӣ буданд касоне ки хостанд холигии ҷойи Нуриддинро пур созанд. Аммо ҳеҷ касе наметавонист ҷойи ӯро бигирад. Каси дигареро нахостам ҷойи ӯ гузорам. Чун фикр мекардам, ки касе соҳиби чунин тавоне нест, ки се фарзанди маро мисли фарзандони худ қабул дорад. Бо ҳамин маънӣ гуфтаам:

Баъди ту касе набуд нозам бикашад,
Баъди ту ба тифлакони ту мард шудам.

Тамоми умр гумон кардаам, ки Нуриддин як навъ канори ман вуҷуд дораду бо ман аст. Баробари рӯ ба рӯ шудан бо мушкилоте ӯ ба хобам меояд. Мо аксаран дар он хобҳо дар рӯзҳои поку зебои то оиладоршавӣ ҳастем ва ӯ бароям бобати ҳар чизе тавсияву маслиҳатҳо медиҳад.

- Аммо баъзе бонувон дар тангии рӯзгор иҷборан шавҳар мекунанд, ҳатто қабул доранд ҳамсари дуюм бошанд...

- Воқеан, баъзан фикр мекунам, ки дар он айёми даргириҳои ҷанги шаҳрвандӣ агар ман намехондаму соҳиби касб намешудам, чӣ кор мекардам. Шояд ман низ маҷбур мешудам, то ҳамсари дуюми марде бошам. Чун дар он замон мардони зиёде кушта шуда буду занони зиёде танҳо монда буданд ва маҷбур буданд барои идомаи зиндагӣ ин ҳукми тақдирро бипазиранд.

- Бо се фарзанд омадед ба пойтахт ва иҷоранишинӣ кардед дар ин шаҳр. Шонаҳоятон дошт тавони бардошти ин бори гарони рӯзгорро?

- Боре ҳангоми фаъолиятам дар наш-рияи “Адабиёт ва санъат” ҳамкорамон устод Нурмуҳаммад Исоқӣ гуфтанд: “Робия ман ба зиндагии ту меандешаму маро даҳшат фаро мегирад. Чӣ гуна бо се фарзанд танҳо дар шаҳр иҷоранишинӣ мекунӣ?”. Воқеан, ҳама ба ман аҳсант мегуфтанд. Ҳамеша дар зиндагиям дардро пушти хандаҳоям пинҳон кардаам. Шояд ба шумор бошанд онҳое ки шоҳиди гиряи ман буданд. Фарзандонам бузург шудаанд, аммо ҳеҷ гоҳе ашки чашми маро надидаанд. Ман ҳамеша шабона пинҳонӣ аз чашмони дигарон зери таронаҳои Аҳмад Зоҳир мегиристам ва буғзи дили худро қадре холӣ мекардам.

- Аммо баъзе занҳо бо дучор шудан ба чунин имтиҳоноти зиндагӣ зуд таслими заифиҳо мешаванд ва худро қурбонӣ мекунанд ба нотавониҳо...

- Дӯст доштан хуб аст. Муҳаббат инсонро нерӯ мебахшад. Аммо гумонам ҳамеша ба мард такя кардану танҳо ӯро дар маркази рӯзгори худ қарор додан, чандон дуруст нест. Вақте занҳо кулли мушкили худро ба дӯши мард мегузоранду аз ӯ танҳо толиби имдоданд худро хеле нотавон меҳисобанд. Бигзор зан нозук бошаду меҳрубонӣ бинад, аммо набояд худро заиф хонад. Танҳо нишастану гиристан илоҷи кор буда наметавонад. Боре як дӯсти шоирам гуфт, ки вақте Робия дар ҷавонӣ шеър мегуфт фикр мекардем, ки оё шонаҳои нозуки ӯ бори шеърро мебардошта бошад. Аммо мо шоҳид шудем, ки чӣ борҳои гарони рӯзгорро шонаҳои Робия бардошта тавонистанд.

- Пас оё нарасида замоне, ки эҷоди занони устуворе чун шумо руҳиябахшу таҳрикдиҳанда бошад?

- Ман шояд аз дард гуфтаам, аммо кӯшидаам ки он дардро бо ифтихор баён созам. Мисли ин шеър:

Намози шом як духтар
Нигоҳаш хаставу маҳзун...
Миёни чорроҳи зиндагӣ музтар...
Парешон асту мепурсад нигоҳаш бо забони дард:
Аё дастони боқудрат,
Аё қавме, ки худро мард мехонед,
Бигӯедам шумо
Бо ин занон, бо ин чаманзорон,
Ки бошад чеҳраҳошон дар баҳорон зард...
Чӣ бояд кард?

Ё ҷое дар таронае гуфтам, аз он ки рӯямро намепӯшам, боке надорам, зеро занон рӯяшонро аз мардон мепӯшанд.

Вале дар ин шаҳр марде ку?

Дарди шеъри “Қаҳр”-ро ҳам хостам бо ифтихору сарбаланди баён намоям, ки се мисраи анҷомаш чунин аст:

Бозӣ будааст ин умр,
Бозӣ будааст ин ишқ,
Бурди ту муборак бод,
Ман зафар намехоҳам...

Ҳамин гуна, нахостаам бечоранолӣ кунам. Ҳатто намехоҳам симои модар бечора тасвир шавад. Гумон мекунам занҳо ҳамеша қаҳрамонанд.

Тааммул барои тарона

Вале ин мардум ошиқ неву шоирам хонданд...

- Чанд сол аст таронанависӣ мекунед. Имрӯз мо зери ҳамин унвон навиштаҳои зиёдеро мехонем. Аммо тарона аслан кадоме аз онҳост?

- Боре ба ҳамин суол бо таронае посух гуфтам:

“Тарона чист?” мепурсӣ аз ман.

Рӯзе дилам аз ғами ту таркид ва қитъа-қитъа ҷудо шуд. Ва ман ин пораҳои шикастаро ҷамъ кардаму чизе гуфтам.

Яъне, тарона ҳар чӣ, ки аз дарди дил бошаду содаю равон гуфта шавад. Навиштаҳое ҳастанд, ки хеле мушкилфаҳманд ва шояд на ҳама хонандаи одии ниёздошта ба гуфтае маънии онро дарк кунанд. Баъзан як сухан, ҳолат ё лаҳзае сабаб мешавад барои эҷоди таронае.

-Метавон гуфт, ки эҷоди шумо мад-юни дардҳои рӯзгоратон аст?

- Ҳангоми фаъолият дар нашрияи ноҳияамон, як корманди он, ки хуб шеър ҳам эҷод мекард, боре ба ман гуфт, ки “Робия, ман мехоҳам дар зиндагӣ зиёд дард бикашӣ, то шеърҳои хуб бигӯӣ”. Он замон гиребон дошта тавба кардам. Аммо ҳамин гуна ҳам шуд. Дардҳо хоҳу нохоҳ инсонро маҷбур месозад, ки чизе гӯяд. Дар таронае чунин гуфтаам:

Ман дарди дурии туро бо мисраъҳои мавзун сурудам. Вале ин мардум ошиқ неву шоирам хонданд...

Сайёраи ҚИЁМИДДИН, "ҶТ"