Оё дар оилаи шумо ҳолати даст ба дуздӣ задани кӯдакон вуҷуд дошт? Оё боре шумо ва ё ягон узви оилаатон ягон ашёи бегонаро гирифтаед? Бо чунин аъмол чӣ гуна бархӯрд мекунед?

Воқеан, мавзӯи даст ба дуздиву ғоратгарӣ задани кӯдакону наврасон хеле ҳассос ва ғайри қобили дарк аст. Чаро кӯдакон дуздӣ мекунанд? Мутахассисон сабабҳои онро гуногун шарҳ медиҳанд.

ХОҲИШ, ҶАЛБИ ТАВАҶҶУҲ Ё...?

Масалан, яке аз сабабҳои маъмултарин ин хоҳиши аз ҳад зиёд доштани чизе, берун аз иродати шахс аст. “Ман инро худи ҳамин лаҳза мехоҳам ва чӣ гуна ба даст оварданашро намедонам, рад карданро низ пазируфта наметавонам, хоҳишу илтимосро низ. Аз ин рӯ, оҳистаяк худам мегирам”. Бо чунин андешаҳо кӯдак ба худ ангеза медиҳад ва баъзан нақшаи марғубе низ тарҳрезӣ мекунад. Дар ҳама ҳолат ӯ зеҳнан тасмим мегирад ва ба хулосаи дақиқ меояд, ки танҳо бо ҳамин роҳ ӯ метавонад ба хостаҳояш бирасад.

Сабаби дигар ин аз лиҳози равонӣ қаноатмандӣ ҳосил накардани кӯдак арзёбӣ мешавад. Ин ҷо, тавре дар ҳолати якум баён шуд, хоҳиши доштани чизе муҳим нест, балки дуздӣ ҳамчун фиғону фарёд аст. Фиғони қалб, фиғон аз он, ки ботини шахс ором нест, фиғон аз он, ки шахс эҳсоси дарду андуҳ мекунаду роҳи таскин бахшидани ин дардро намедонад.

Кӯдак саъй мекунад, дарду андуҳи худро бо ягона роҳе, ки онро имконпазир медонад, рафъ созад. Масъалае, ки чаро маҳз ҳамин усул барои кӯдак дастрасу мувофиқтар аст, андешаву дарки махсусро тақозо мекунад.

Дар чунин вазъ даст ба дӯздӣ задани кӯдакон ин кӯшиши беихтиёр ҷалб намудани таваҷҷуҳи ҳамагон ба самти дарду андуҳи худ аст. Аммо аксари волидон, бе он ки ҳолати равонии кӯдакро дарк намоянд, шуруъ мекунанд ба сарзанишу маломати ӯ, шарм дорондану ҷазо додани ӯ. Чун ба андешаи онҳо чунин амали кӯдак (дӯздӣ) боиси шармсории на танҳо худи кӯдак, балки волидонаш низ ҳаст. Шояд сабаби аъмоли дуздие, ки дар мағозаҳо сар мезанад, ҳамин бошад. Ба назар чунин мерасад, ки наврасон инро ба нишони эътироз, барои баҳс анҷом додаву бо ин роҳ калон шудани худро нишон медиҳанд ва ба муқобили низоми кунунӣ исён барпо мекунад. Дар асл бошад, пушти ин ҳама боз ҳамон хоҳиш меистад, хоҳиши ба назар намоён будан, дар маркази таваҷҷуҳ қарор доштан. Ҳатто мақоле низ ҳаст, ки “ҳар як дузд мехоҳад, ки ӯро дастгир кунанд”. Охир, вақте дуздро дастгир мекунанд, волидонашро ҷеғ мезананд ва дар ин сурат ҳатман таваҷҷуҳи волидон ба он кӯдак бештар мешавад.

Бегумон, дар ҳар як оила як ё якчанд маротиба ҳодисаи дӯздӣ рух додааст. Ана дар ҳамин маврид ин суолҳо ба миён меояд: Кӯдаки ман маҳз аз чӣ норозӣ аст? Чӣ ӯро қаноатманд карда наметавонад? Ба чӣ эҳтиёҷ дорад?

Сабаби дигари ба дуздӣ даст задани кӯдакону наврасонро мутахассисон ноқисии меъёри тарбияи маънавию ахлоқӣ ва ё вуҷуд дош-тани фосила дар он номидаанд. Кӯдак намедонад, ки чизи бегонаро гирифтан мумкин нест, чун инро ба ӯ наомӯхтаанду ин ба мушкил табдил шудааст. Агар дар 2-солагӣ кӯдак танҳо ба олами атроф, бо қоида ва меъёрҳои ахлоқӣ шиносоӣ пайдо мекунад, чунин тарбияро волидон хандаовару ғайри қобили қабул меҳисобанд, пас дар 6-солагӣ ин аллакай мушкил ба ҳисоб рафта, дар ҳар гуна ҷомеа чун дуздӣ қабул мешавад.

ЧӢ БОЯД КАРД?

“Фарзанди ман дӯздӣ мекунад. Рӯзе аз мактаб занг зада, гуфтанд, ки ӯ аз сумкаи ҳамсинфаш маблағ дуздидааст ва ин амали ӯ бори аввал набудааст. Ман чӣ кор кунам? Охир писари ман дуздӣ кардааст! Ин хеле шармовару нангин аст! Одамон чӣ мегӯянд?”, - мегуфт модаре, ки писарчаи ҳафтсолааш дар мактаб дуздӣ карда буд.

Воқеан, чӣ бояд кард, вақте дар оила амали дуздӣ содир шавад? Ва он ҳам аз ҷониби кӯдаки хурдсол ё наврас?

Нахуст коре, ки волидон дар ин ҳолат бояд анҷом диҳанд, ин нафаси амиқ кашидану андеша кардан аст, чун ҳамон эҳсоси шарму нанг, ки онҳоро дар чунин вазъият фарогир мешавад, тамоми барномаҳои бунёдкоронаро баҳам мезанад. Ва танҳо боқӣ мемонад ҳамон негатив, ё андешаронии манфӣ, аз қабили хашму ғазаб, кина, ранҷиш...

Қабл аз он ки волидон шуруъ ба чораандешӣ намоянду ба кӯдак доғи лаънат зананд, онҳоро мебояд, муътақид ба он шаванд, ки дар ҳақиқат ҳам кӯдак дуздӣ содир кардааст? Аз муаллим бипурсанд, аз кӯдак бипурсанд, аз дигар ҳамсолонаш бипурсанд. То пайдо шудани далели аниқу возеҳ.

Сипас, нақшаи гуфтугузор бояд таҳия намуд. Насиҳатхонӣ ин ҷо ба кор намеояд. Дар чунин сурат волидон дар ҳамон сатҳи худ ва бо ҳамон эҳсоси “норозиёна”-и маъмулии худ боқӣ хоҳанд монд.

Вақте ба таври кофӣ вазъро баррасӣ намудаву омода мешаванд, сипас ба суҳбат шуруъ кардан даркор аст. “Вақте ман фаҳмидам, ки...”. Бо ҳамин гуна суханҳо шуруъ намуда, сипас вазъро шарҳу баён додан лозим аст. Ҳангоми суханронӣ кӯдакро набояд гунаҳкор кард, балки бо далелҳои дақиқ бояд фаҳмонд, ки волидон дар хона бозичаи навро дида ҳайрон шудаанд, чун онро худашон нахаридаанд ва ё барои хариданаш ба кӯдак маблағ надодаанд. Модар дар чунин ҳолат метавонад бо кӯдаки худ чунин суҳбат орояд: “Ман бозичаи нави туро дида, ҳайрон шудам, медонам, ки барои он на ман бароят маблағ додаам, на падарат, ман намефаҳмам, охир ман хавотир шудам, чунки намедонам, ин бозича дар миёни бозичаҳои ту аз куҷо пайдо шудааст, метарсам, ки ба ту зараре нарасад...”. Дар чунин ҳолат модар ҳам вазъро шарҳ медиҳад, ҳам эҳсоси худро ба кӯдак мефаҳмонад.

Баъдан ба кӯдак бояд фаҳмонд, ки бо кадом роҳҳо ӯ худаш метавонад ҳамаро ислоҳ кунад. Ва роҳи беҳтарини ба соҳибаш баргардондани бозичаро нишон бояд дод. Масалан, “Ман ба ҷои ту мебудам, онро ба соҳибаш баргардонида, барои бе иҷозат гирифтанаш узр мепурсидам”.

Барои кӯдак фурсати муайяне лозим аст, то фикр кунад, ин ҳамаро “ҳазм намояд” ва баъдан хулоса барорад. Ва ҳатман доир ба хулосааш суҳбат бояд кард, чун дар ин сурат дар майнаи кӯчаки ӯ руҳияи ахлоқӣ шакл мегирад, ки метавонад муайянкунандаи рафтору кирдори минбаъдааш бошад.

ОҚИБАТҲО

Бо ин роҳу усулҳо метавон ба кӯдак фаҳмонд, ки дар ҳолати ба гуноҳаш иқрор шудани кӯдак мо - калонсолон, аз дарку эҳсоси ӯ огаҳ буда метавонем, барои ҳалли ҳар гуна мушкилот ба ӯ кумак карда метавонем. Чунин суҳбат аз манфиат холӣ нест: “Вақте ман медонам, ки ту ин бозичаро аз куҷо ва барои чӣ гирифтаӣ, дафъаи дигар, вақте хоҳиши доштани чизеро дорӣ, мо якҷоя онро бароят пайдо ва даст-рас мекунем”.

Беҳтарин ва таъсирноктарин сухан дар чунин мавридҳо ин сухан аз ишқу дӯстдорӣ аст. Баъди он ки атрофи масъала суҳбат ороставу онро ҳаллу фасл мекунем, ба кӯдак ҳатман бояд изҳор дошт, ки дӯсташ медорем, новобаста аз оне ки чӣ амале содир мекунад ва чӣ интихобе дорад, ӯ барои мо азиз аст.

Дар хотир бояд дошт, ки маҳз ҳамон кӯдаке ба илтифоту дастгирӣ ва ишқу дӯстдорӣ бештар ниёз дорад, ки даст ба қонунвайронкунӣ мезанад, дӯздӣ мекунад, бо дигарон ҷанҷолу муноқиша мекунад, атрофиёнро озор медиҳад.

Шаҳло ЭШОНОВА, “ҶТ”