ҶОМЕА
Чоршанбе 08 Май 2024 03:46
Агар инсон дорои тамоми неъматҳо бошаду саломатӣ надошта бошад, пас зиндагӣ ҳеҷ маъное надорад. Зеро солимӣ омили хушбахтӣ буда, танҳо тавассути он метавон баҳри расидан ба комёбиҳо талош намуду ҳаёти хуберо барои худу атрофиён муҳайё сохт. Инсон то он даме, ки ба беморие гирифтор нашавад, қадри тандуруст буданро намедонад. Баъзан бисёр нигаронкунанда аст, ки дидаву дониста, кор ва ё амалеро иҷро менамоем, ки оқибаташ гирифтор шудан ба бемориҳост. Аз ҷумла, ба бемории фарбеҳӣ.
Фарбеҳӣ солҳои охир ба яке аз бемориҳои хавфноки сайёра мубаддал гардида, он тамоми кишварҳои ҷаҳонро нигарон кардааст. Зеро оқибати он ба камумрӣ оварда мерасонад. Фарбеҳӣ беморие мебошад, ки бо чарбандии ҷисм алоқаманд буда, зиёдшавии вазни бадан нисбат ба меъёрҳои қабулгардида арзёбӣ мешавад. Тибқи иттилои Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ (ТУТ) дар саросари ҷаҳон ҳар сол на камтар аз 2,8 миллион нафар дар натиҷаи вазни зиёдатӣ ё фарбеҳӣ вафот менамоянд. ТУТ пешниҳод менамояд, ки ҳукуматҳо, шарикони байналмилалӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ, ташкилотҳои ғайриҳукуматӣ ва бахши хусусӣ бояд ҳама дар пешгирии бемории фарбеҳӣ саҳмгузор бошанд.
САБАБҲОИ БЕМОРИИ ФАРБЕҲӢ ВА ОҚИБАТҲОИ ОН
Ба таъкиди мутахассисони соҳаи тиб сабабҳои гирифтор шудан ба бемории фарбеҳӣ гуногунанд. Ба гуфтаи Ҳотамбек Хайров, директори Муассисаи давлатии “Маркази ҷумҳуриявии ғизо”: “Аввалин сабаби дучор гардидан, ба бемории фарбеҳӣ ин пурхӯрӣ мебошад. Яъне аз меъёр зиёд истеъмол намудани маҳсулоти хӯрокворӣ ва таомҳои дорои миқдори зиёди неру, аз қабили гӯшту маҳсулоти гӯштии серравған, ширу маҳсулоти ширии равғаннокиашон баланд, шакар, конфет, торт ва маҳсулотҳои қаннодӣ. Дуюм сабабаш камҳаракатӣ. Камҳаракатӣ дар ҳолати пурхўрӣ яке аз сабабҳои асосии фарбеҳӣ мебошад. Ҳангоме ки миқдори зиёди кислотаҳои чарбӣ ва карбогидратҳо оксид мешаванд, агар фаъолияти мушакҳо заиф бошад, кислотаҳои чарбӣ ва карбогидратҳо ба чарби бадан мубаддал мегарданд. Гурӯҳи аҳолие, ки камҳаракатанд, ба ин беморӣ гирифтор мешаванд. Дар баробари ин, одатҳои номатлубе, ки омили инкишофи бемории фарбеҳӣ мегарданд, инҳо тамокукашӣ ва аз меъёр зиёд истеъмол намудани машрубот мебошанд. Гузашта аз ин бояд гуфт, ки бемории фарбеҳӣ омили ирсӣ низ ҳаст. Агар падару модари шахс ба бемории фарбеҳӣ гирифтор бошад, аллакай замина барои инкишофи бемории мазкур дар фарзандони онҳо вуҷуд дорад”.
Дар идома мавсуф изҳор дошт, ки оқибатҳои дигари бемории фарбеҳӣ инҳоянд: гурӯҳи аҳолие, ки ба ин беморӣ гирифторанд, онҳо нисбат ба ба гурӯҳи аҳолие, ки ба бемории мазкур гирифтор нестанд, бештар ба ҳар гуна бемориҳо дучор мегарданд. Аз он ҷумла, ба бемориҳои фишорбаландӣ, диабети қанд, саратон ва ғайра. Ғайр аз ин нафароне, ки ба бемории фарбеҳӣ гирифторанд, умри онҳо кӯтоҳтар аст. Дар баробари ин, зиёд шудани фиссади аҳолии мубталои бемории фарбеҳӣ сатҳи иқтисодии оила, сатҳи иқтисодии соҳаи тандурустӣ ва дар маҷмуъ сатҳи иқтисодии давлатро паст мекунад.
БЕМОРИИ ФАРБЕҲӢ ДАР ТОҶИКИСТОН
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ бемории фарбеҳӣ мавҷуд буда, вақтҳои охир зиёд шудани он Ҳукумати кишварро нигарон кардааст. Бино ба оморҳои мавҷуда бемории фарбеҳӣ дар миёни аҳолии кишвар 11,3%-ро ташкил менамояд. Дар байни мактаббачагон бошад, 4,7%-ро дар бар мегирад. Ҳамин 11,3%-е, ки гуфта гузаштем, агар тақсимбандӣ намоем, паҳншавии бемории фарбеҳӣ нисбат ба занҳо миёни мардон як фоиз зиёд аст.
Ҷиҳати пешгирии ин беморӣ бо дастгирии Ҳукумати кишвар ташкилоту сохторҳои гуногун, аз ҷумла, Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии кишвар тадбирҳои гуногунро рӯи даст гирифтааст. Соли 2018 Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ гурӯҳи кории байниидоравӣ баҳри таҳияи “Барномаи пешгирии бемории фарбеҳӣ ва ташаккули ғизои солим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” таъсис дод. Пас аз ҳамоҳанг намудани он бо вазорату идораҳои алоқаманд барномаи мазкур аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ гардид. Дар барномаи мазкур як қатор чорабиниҳо баҳри коҳиш додани бемории фарбеҳӣ пешбинӣ шуда буд. Аз тарафи Ҳукумати кишвар қабул гардидани “Барномаи пешгирии фарбеҳӣ ва ташаккули ғизои солим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2019-2024” таваҷҷуҳи ҷиддӣ ҷиҳати пешгирии бемории фарбеҳӣ буда, амалӣ гардидани ҳадафҳои он метавонад, бемории мазкурро ба камшавӣ оварда расонад.
Ҳотамбек Хайров, директори Муассисаи давлатии “Маркази ҷумҳуриявии ғизо” мегӯяд, ҷиҳати пешгирӣ ва табобати бемории фарбеҳӣ ё паст кардани сатҳи бемории мазкур бояд дар мактабҳо аз тарафи роҳбарияти Вазорати маориф ва илми кишвар аҳамият нисбати омода намудани омӯзгорони тарбияи ҷисмонӣ дода шавад. Чунки яке аз сабабҳои бемории мазкур камҳаракатӣ мебошад. Ӯ гуфт: “Ба барномаи мактабӣ ворид намудани вақти муайян барои баррасӣ кардани зарари вазни зиёду бемории фарбеҳӣ дар оянда зарур мебошад. Мактаббача бояд донад, ки шахсони гирифтори бемории фарбеҳӣ ба чӣ гуна хатарҳо рӯ ба рӯ мешаванд. Аз тарафи дигар ҳамин масъалагузорӣ ба Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш тааллуқ дорад. Нисбати ин масъала бояд дар миёни ҷавонон мунтазам чорабиниҳо гузаронида шаванд. Зеро натиҷаи корҳои илмӣ-таҷрибавӣ нишон медиҳад, ки агар гурӯҳи ҷавонон ба бемории фарбеҳӣ шинос набошанд, дар миёни онҳо вазни зиёду бемории фарбеҳӣ ҷой дошта бошад, онҳо бояд аниқ донанд, ки баъд аз ба камол расидан ва дар раванди кору фаъолият ин беморӣ ҳам ба саломатӣ ва ба сифати кори онҳо таъсири манфӣ мерасонад”.
Вобаста ба бемории фарбеҳӣ Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар маҷлиси ахири Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон баъд аз шунидани гузориши вазири тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ дар бораи “Барномаи пешгирии фарбеҳӣ ва ташаккули ғизои солим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2019-2024” супориш доданд, ки барои омӯзиш, пешгирӣ ва табобати фарбеҳӣ дар доираи “Стратегияи оид ба ғизо ва фаъолияти ҷисмонӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2015-2024” тадбирҳои мушаххас андешида шавад.
РОҲҲОИ ПЕШГИРИИ БЕМОРИИ ФАРБЕҲӢ
Мутахассисон тавсия медиҳанд, ки ҷиҳати пешгирии бемории фарбеҳӣ ба ҷои маҳсулотҳои хӯроквории таркибашон чарбдор бояд маҳсулотҳое, ки аз орди навъи дуюму сеюм тайёр карда мешавад, истеъмол намоем. Бояд бештар таваҷҷуҳ ба истеъмоли меваю сабзавот ва кабудиҳо карда шавад. Чунки дар таркиби онҳо неру вуҷуд надорад ва онҳо аз нахҳои ғизоӣ боянд. Дар баробари ин, он меваю сабзавоте, ки шириннокияшон зиёд аст, аз он даст кашидан лозим. Инчунин истифодаи зиёди намак, истифодаи тамъдиҳандаҳо дар ғизо, истеъмоли ғизоҳои тезтаёр, истеъмоли нӯшокиҳои ширини газнокро низ бояд кам кард. Ҳамчунин ба баланд намудани сатҳи ҷисмонӣ ва фаъолияти ҷисмонӣ бояд аҳамият доду зиёдтар роҳ гашт.
Бино ба таъкиди табибон ҷиҳати пешгирии бемории фарбеҳӣ дар баробари дигар корҳо бояд аз хӯрдани хӯрокҳои тезтайёр даст кашид. Зеро тибқи далелҳои оморӣ таркиби хӯрокҳои тезтайёр зиёда аз ҳазор килокалорияро ташкил медиҳад. Миқдори шабонарӯзии таъмини ғизо ба организми инсон бошад, 1500 килокалория аст. Дар давоми рӯз шахс бо истеъмоли як хӯроки тезтайёр қаноат накарда, баъди чанд лаҳза дигар намуди ғизоҳоро низ тановул мекунад. Агар дар маҷмуъ меъёри ғизонокиро барои ин афрод ҳисоб кунем, беш аз 2000 килокалорияро ташкил медиҳад, ки аллакай фишор ба организм ва зарар ба меъда мебошад. Истеъмоли хӯрокҳои тезтайёр инсонро ба бемориҳои диабети қанд, фарбеҳӣ, вазни зиёдатӣ, баландшавии фишори хун ва зиёд шудани холестерин дар организм гирифтор мекунад. То имрӯз навад дар сади шаҳрвандони ИМА аз сабаби зиёд истеъмол намудани хӯрокҳои зудомодашаванда ба бемории фарбеҳӣ гирифторанд.
БА ҶОИ ХУЛОСА
Мегӯянд, ҳар дардро давоест. Дар ин росто бемории фарбеҳӣ низ истисно нест. Зеро он низ табобатшаванда асту барои ин танҳо иродаи қавӣ лозим. Агар имрӯз ба бемории фарбеҳӣ гирифторед, пас бояд роҳҳои пешгирии онро риоя намуду саломатии хешро барқарор кард. Ва ё агар солимед, пас мебояд меъёрҳои хӯрокхӯриро риоя кард, то ба бемории мазкур рӯ ба рӯ нашавед. Умуман, дар ҳама ҳолат лозим аст, ки муҳофизи солимии худ бошем. Зеро солим будан, худ хушбахтист.
Фарбеҳӣ солҳои охир ба яке аз бемориҳои хавфноки сайёра мубаддал гардида, он тамоми кишварҳои ҷаҳонро нигарон кардааст. Зеро оқибати он ба камумрӣ оварда мерасонад. Фарбеҳӣ беморие мебошад, ки бо чарбандии ҷисм алоқаманд буда, зиёдшавии вазни бадан нисбат ба меъёрҳои қабулгардида арзёбӣ мешавад. Тибқи иттилои Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ (ТУТ) дар саросари ҷаҳон ҳар сол на камтар аз 2,8 миллион нафар дар натиҷаи вазни зиёдатӣ ё фарбеҳӣ вафот менамоянд. ТУТ пешниҳод менамояд, ки ҳукуматҳо, шарикони байналмилалӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ, ташкилотҳои ғайриҳукуматӣ ва бахши хусусӣ бояд ҳама дар пешгирии бемории фарбеҳӣ саҳмгузор бошанд.
САБАБҲОИ БЕМОРИИ ФАРБЕҲӢ ВА ОҚИБАТҲОИ ОН
Ба таъкиди мутахассисони соҳаи тиб сабабҳои гирифтор шудан ба бемории фарбеҳӣ гуногунанд. Ба гуфтаи Ҳотамбек Хайров, директори Муассисаи давлатии “Маркази ҷумҳуриявии ғизо”: “Аввалин сабаби дучор гардидан, ба бемории фарбеҳӣ ин пурхӯрӣ мебошад. Яъне аз меъёр зиёд истеъмол намудани маҳсулоти хӯрокворӣ ва таомҳои дорои миқдори зиёди неру, аз қабили гӯшту маҳсулоти гӯштии серравған, ширу маҳсулоти ширии равғаннокиашон баланд, шакар, конфет, торт ва маҳсулотҳои қаннодӣ. Дуюм сабабаш камҳаракатӣ. Камҳаракатӣ дар ҳолати пурхўрӣ яке аз сабабҳои асосии фарбеҳӣ мебошад. Ҳангоме ки миқдори зиёди кислотаҳои чарбӣ ва карбогидратҳо оксид мешаванд, агар фаъолияти мушакҳо заиф бошад, кислотаҳои чарбӣ ва карбогидратҳо ба чарби бадан мубаддал мегарданд. Гурӯҳи аҳолие, ки камҳаракатанд, ба ин беморӣ гирифтор мешаванд. Дар баробари ин, одатҳои номатлубе, ки омили инкишофи бемории фарбеҳӣ мегарданд, инҳо тамокукашӣ ва аз меъёр зиёд истеъмол намудани машрубот мебошанд. Гузашта аз ин бояд гуфт, ки бемории фарбеҳӣ омили ирсӣ низ ҳаст. Агар падару модари шахс ба бемории фарбеҳӣ гирифтор бошад, аллакай замина барои инкишофи бемории мазкур дар фарзандони онҳо вуҷуд дорад”.
Дар идома мавсуф изҳор дошт, ки оқибатҳои дигари бемории фарбеҳӣ инҳоянд: гурӯҳи аҳолие, ки ба ин беморӣ гирифторанд, онҳо нисбат ба ба гурӯҳи аҳолие, ки ба бемории мазкур гирифтор нестанд, бештар ба ҳар гуна бемориҳо дучор мегарданд. Аз он ҷумла, ба бемориҳои фишорбаландӣ, диабети қанд, саратон ва ғайра. Ғайр аз ин нафароне, ки ба бемории фарбеҳӣ гирифторанд, умри онҳо кӯтоҳтар аст. Дар баробари ин, зиёд шудани фиссади аҳолии мубталои бемории фарбеҳӣ сатҳи иқтисодии оила, сатҳи иқтисодии соҳаи тандурустӣ ва дар маҷмуъ сатҳи иқтисодии давлатро паст мекунад.
БЕМОРИИ ФАРБЕҲӢ ДАР ТОҶИКИСТОН
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ бемории фарбеҳӣ мавҷуд буда, вақтҳои охир зиёд шудани он Ҳукумати кишварро нигарон кардааст. Бино ба оморҳои мавҷуда бемории фарбеҳӣ дар миёни аҳолии кишвар 11,3%-ро ташкил менамояд. Дар байни мактаббачагон бошад, 4,7%-ро дар бар мегирад. Ҳамин 11,3%-е, ки гуфта гузаштем, агар тақсимбандӣ намоем, паҳншавии бемории фарбеҳӣ нисбат ба занҳо миёни мардон як фоиз зиёд аст.
Ҷиҳати пешгирии ин беморӣ бо дастгирии Ҳукумати кишвар ташкилоту сохторҳои гуногун, аз ҷумла, Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии кишвар тадбирҳои гуногунро рӯи даст гирифтааст. Соли 2018 Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ гурӯҳи кории байниидоравӣ баҳри таҳияи “Барномаи пешгирии бемории фарбеҳӣ ва ташаккули ғизои солим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” таъсис дод. Пас аз ҳамоҳанг намудани он бо вазорату идораҳои алоқаманд барномаи мазкур аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ гардид. Дар барномаи мазкур як қатор чорабиниҳо баҳри коҳиш додани бемории фарбеҳӣ пешбинӣ шуда буд. Аз тарафи Ҳукумати кишвар қабул гардидани “Барномаи пешгирии фарбеҳӣ ва ташаккули ғизои солим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2019-2024” таваҷҷуҳи ҷиддӣ ҷиҳати пешгирии бемории фарбеҳӣ буда, амалӣ гардидани ҳадафҳои он метавонад, бемории мазкурро ба камшавӣ оварда расонад.
Ҳотамбек Хайров, директори Муассисаи давлатии “Маркази ҷумҳуриявии ғизо” мегӯяд, ҷиҳати пешгирӣ ва табобати бемории фарбеҳӣ ё паст кардани сатҳи бемории мазкур бояд дар мактабҳо аз тарафи роҳбарияти Вазорати маориф ва илми кишвар аҳамият нисбати омода намудани омӯзгорони тарбияи ҷисмонӣ дода шавад. Чунки яке аз сабабҳои бемории мазкур камҳаракатӣ мебошад. Ӯ гуфт: “Ба барномаи мактабӣ ворид намудани вақти муайян барои баррасӣ кардани зарари вазни зиёду бемории фарбеҳӣ дар оянда зарур мебошад. Мактаббача бояд донад, ки шахсони гирифтори бемории фарбеҳӣ ба чӣ гуна хатарҳо рӯ ба рӯ мешаванд. Аз тарафи дигар ҳамин масъалагузорӣ ба Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш тааллуқ дорад. Нисбати ин масъала бояд дар миёни ҷавонон мунтазам чорабиниҳо гузаронида шаванд. Зеро натиҷаи корҳои илмӣ-таҷрибавӣ нишон медиҳад, ки агар гурӯҳи ҷавонон ба бемории фарбеҳӣ шинос набошанд, дар миёни онҳо вазни зиёду бемории фарбеҳӣ ҷой дошта бошад, онҳо бояд аниқ донанд, ки баъд аз ба камол расидан ва дар раванди кору фаъолият ин беморӣ ҳам ба саломатӣ ва ба сифати кори онҳо таъсири манфӣ мерасонад”.
Вобаста ба бемории фарбеҳӣ Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар маҷлиси ахири Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон баъд аз шунидани гузориши вазири тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ дар бораи “Барномаи пешгирии фарбеҳӣ ва ташаккули ғизои солим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2019-2024” супориш доданд, ки барои омӯзиш, пешгирӣ ва табобати фарбеҳӣ дар доираи “Стратегияи оид ба ғизо ва фаъолияти ҷисмонӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2015-2024” тадбирҳои мушаххас андешида шавад.
РОҲҲОИ ПЕШГИРИИ БЕМОРИИ ФАРБЕҲӢ
Мутахассисон тавсия медиҳанд, ки ҷиҳати пешгирии бемории фарбеҳӣ ба ҷои маҳсулотҳои хӯроквории таркибашон чарбдор бояд маҳсулотҳое, ки аз орди навъи дуюму сеюм тайёр карда мешавад, истеъмол намоем. Бояд бештар таваҷҷуҳ ба истеъмоли меваю сабзавот ва кабудиҳо карда шавад. Чунки дар таркиби онҳо неру вуҷуд надорад ва онҳо аз нахҳои ғизоӣ боянд. Дар баробари ин, он меваю сабзавоте, ки шириннокияшон зиёд аст, аз он даст кашидан лозим. Инчунин истифодаи зиёди намак, истифодаи тамъдиҳандаҳо дар ғизо, истеъмоли ғизоҳои тезтаёр, истеъмоли нӯшокиҳои ширини газнокро низ бояд кам кард. Ҳамчунин ба баланд намудани сатҳи ҷисмонӣ ва фаъолияти ҷисмонӣ бояд аҳамият доду зиёдтар роҳ гашт.
Бино ба таъкиди табибон ҷиҳати пешгирии бемории фарбеҳӣ дар баробари дигар корҳо бояд аз хӯрдани хӯрокҳои тезтайёр даст кашид. Зеро тибқи далелҳои оморӣ таркиби хӯрокҳои тезтайёр зиёда аз ҳазор килокалорияро ташкил медиҳад. Миқдори шабонарӯзии таъмини ғизо ба организми инсон бошад, 1500 килокалория аст. Дар давоми рӯз шахс бо истеъмоли як хӯроки тезтайёр қаноат накарда, баъди чанд лаҳза дигар намуди ғизоҳоро низ тановул мекунад. Агар дар маҷмуъ меъёри ғизонокиро барои ин афрод ҳисоб кунем, беш аз 2000 килокалорияро ташкил медиҳад, ки аллакай фишор ба организм ва зарар ба меъда мебошад. Истеъмоли хӯрокҳои тезтайёр инсонро ба бемориҳои диабети қанд, фарбеҳӣ, вазни зиёдатӣ, баландшавии фишори хун ва зиёд шудани холестерин дар организм гирифтор мекунад. То имрӯз навад дар сади шаҳрвандони ИМА аз сабаби зиёд истеъмол намудани хӯрокҳои зудомодашаванда ба бемории фарбеҳӣ гирифторанд.
БА ҶОИ ХУЛОСА
Мегӯянд, ҳар дардро давоест. Дар ин росто бемории фарбеҳӣ низ истисно нест. Зеро он низ табобатшаванда асту барои ин танҳо иродаи қавӣ лозим. Агар имрӯз ба бемории фарбеҳӣ гирифторед, пас бояд роҳҳои пешгирии онро риоя намуду саломатии хешро барқарор кард. Ва ё агар солимед, пас мебояд меъёрҳои хӯрокхӯриро риоя кард, то ба бемории мазкур рӯ ба рӯ нашавед. Умуман, дар ҳама ҳолат лозим аст, ки муҳофизи солимии худ бошем. Зеро солим будан, худ хушбахтист.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед