МАОРИФ ВА ИЛМ
Якшанбе 28 Апрел 2024 04:54
Имрӯз дар қатори самтҳои гуногуни рушди иҷтимоию иқтисодии Тоҷикистон ба масъалаи омӯзиши забонҳо, хосса забонҳои русӣ ва англисӣ, таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда мешавад. Ин аст, ки ҳамасола дар кишвари мо алоқамандони омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ, ҳамчунин забонҳои дигари шарқу ғарб меафзоянд ва теъдоди ҷавононе, ки ба омӯхтани чандин забон рағбату муҳаббат доранд, сол ба сол бештар мегардад.
Дар ин росто сол то сол дар Тоҷикистон шумораи мактабҳое, ки таҳсил дар онҳо бо забони русӣ ба роҳ монда шудааст, афзоиш меёбад. Тибқи омор аҳолии русзабони Тоҷикистон чандон зиёд нестанд. Вале мутахассисон зиёд шудани миқдори мактабҳои русиро марбут ба талаботи рӯзафзуни волидон, хоҳиш ва завқи сокинони таҳҷоӣ медонанд.
Ба суоли мо - “Чаро дар Тоҷикистон ба мактабҳои русӣ афзалияти бештар медиҳанд?” посухҳо гуногун буданд. Ба андешаи бархе аз волидон таҳсил дар мактабҳои русӣ манфиатноктар аст, чун дар баробари забондонӣ фарзандони онҳо ҳамчун ашхоси масъулиятшиносу озодбаён ва солимфикр тарбият ёфта, имконияти бештаре барои дохил шудан ба муассисаҳои таҳсилоти олии берун аз кишварро доранд.
Сокини шаҳри Душанбе Дилором Раҳимова мегӯяд, духтари ӯ дар боғчаи бачагона дар гурӯҳи русзабонҳо тарбият мегирифт ва таҳсили ибтидоиро низ дар синфи русии мактаби таҳсилоти умумии №82 пойтахт гирифтааст. Аз ин сабаб ӯ мехоҳад фарзандаш таҳсилро дар литсейи №1 барои хонандагони болаёқати шаҳри Душанбе, ки он ҷо таҳсил пурра бо забони русӣ аст, идома диҳад. “Хонандагоне, ки дар синфҳои русӣ таҳсил мекунанд, нисбатан боҳушу боинтизом ва саводноканд, - гуфт Дилором. – Онҳо дар оянда низ имконоти бештар доранд, чун шароити таълим дар мактабҳои русӣ нисбат ба мактабҳои тоҷикӣ хеле беҳтар аст. Барои он ки фарзанди ман таҳсилашро минбаъд дар хориҷи кишвар идома дода тавонад, ӯро мебояд забони русиро ба хубӣ донад”.
- Фарзанди ман мехоҳад, ки дар мактаби русӣ таҳсил намояд, - гуфт ҳамсуҳбати дигари мо Сироҷиддин Мирзоев. - Чун дар оилаи мо ҳама бо забони русӣ озодона муошират мекунанд, хоҳарону бародаронаш мактаби русиро хатм намудаанд, ӯро низ ба мактаби русӣ супоридам. Аз таҷриба медонам, ки сифати таълим дар мактабҳои русӣ нисбатан беҳтар буда, устодони русзабон хеле масъулиятнок, серталаб ва сахтгиранд ва ин хонандаро низ водор месозад, ки масъулиятшиносу қавиирода бошад.
Тавре мутахассисон иброз медоранд, мактабҳои русӣ низ талаботи худро доранд. Ҳангоми қабули хонандагон на хоҳиши волидон, балки дараҷаи қобилият ва дарку фаҳми хонанда ба инобат гирифта мешавад. Хонандагон ба чунин мактабҳо тариқи озмун ва суҳбатҳо қабул карда мешаванд. Масалан, ҳар хонандае, ки ба чунин мактабҳо ҳуҷҷат месупорад, бояд муоширатро бо забони русӣ хуб донад. Устодони чунин макотиб изҳор медоранд, ки барои қабули як хонанда танҳо донистани алфавит ва шинохтани ҳарфҳо басанда нест.
Масъалаи нарасидани омӯзгорони соҳибтахассуси русзабон то ҳол аз масъалаҳои ҳалталаби соҳаи маориф боқӣ монда, он дар минтақаҳо бештар ба назар мерасад. Таҳлилҳо нишон додаанд, ки омӯзгорони беҳтарини русзабон асосан дар литсею гимназияҳо фаъолият мекунанд, ки дар онҳо таълим пулакӣ буда, на ҳама оилаҳо имкони ба чунин муассисаҳои таълимии ба қавле бонуфуз додани фарзандони худро доранд.
Бахтиёр Эшонҷонов, ки пешаи омӯзгорӣ дорад, мегӯяд: “Агар кӯдак қобилияти хуби донишомӯзиро дошта бошад, бо ҳар забоне, ки барояш таълим дода мешавад, мутахассиси хуб ба воя мерасад. Муҳим сатҳу сифати таълим аст, на забони он. Мактабҳои тоҷикии мо низ мутахассисони хубе доранд, ки ҳамасола шогирдони зиёдеро тарбия ва ба камол мерасонанд”.
Таҳлилгарони маҳаллӣ низ баланд бардоштани сатҳу сифати таълимро, чи дар макотиби русӣ, чи дар макотиби тоҷикӣ, зарур шуморида, таъкид мекунанд, ки барои таълим дар муассисаҳои таълимӣ бояд ҳарчи бештар омӯзгорони собиқадору ботаҷриба ҷалб карда шаванд. А. Ҳотамов роҳбари гимназияи “Ҳотам-ПВ”, ки хонандагони муассисаи зертобеи ӯ бо сатҳи баланди донишу истеъдод дар ҷумҳурӣ ва берун аз он маъруфият пайдо намудаву мудом ғолиби озмунҳои байналмилалӣ мегарданд, дар яке аз мусоҳибаҳои худ бо намояндаи ВАО-и Тоҷикистон гуфта буд, ки барои беҳтар намудани сифати таълим дар мактабҳои тоҷикӣ тайёр намудани мутахассисони соҳибмаълумоту соҳибтахассус зарур аст. Ба таъкиди ӯ хонандаро на забони таълим, балки сифати он ҷалб менамояд.
Тавре маълум аст, дар Тоҷикистон забони русӣ мақоми давлатӣ надорад ва он ҳамчун забони муоширати байни миллатҳо истифода мешавад. Ҳуҷҷатгузорӣ дар ҳама ташкилоту идораҳои давлатӣ бо забони тоҷикӣ ба роҳ монда шудааст. Аммо бо гузашти 28 соли соҳибистиқлолии Тоҷикистон низ забони русӣ муҳимияту маъруфияти худро ҳанӯз гум накардааст, балки эътибору нуфузи он сол то сол меафзояд. Тавре Қ. Мухторов, омӯзгори Донишгоҳи миллии Тоҷикистон иброз медорад: “Дар муҳити илмии мо ҳанӯз ҳам забони русӣ ҳукмфармост. Аксари сарчашмаҳои илмии мо бо забони русӣ таҳия шудаанд. Олимон, ки аксаран таълифоташон бо забони русӣ сурат мегирад, бар он ақидаанд, ки баёни фикр дар мавриди таҳияи маводҳои илмӣ бо забони русӣ осонтару қулайтар аст. Чун ҳангоми истифодаи истилоҳоти илмӣ бо забони тоҷикӣ душворӣ мекашанду баракси ин истилоҳоти русиро бе мушкилӣ истифода менамоянд”.
Дар иртибот ба омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ ҳанӯз соли 2003 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон содир шуда буд, ки дар асоси он “Барномаи давлатии такмил ва омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ барои солҳои 2004-2014” тасдиқ гардид. Бо ташаббуси роҳбарияти олии мамлакат ва мақомоти дахлдор барои омӯзиши забонҳои хориҷӣ, бахусус русӣ ва англисӣ, дар муассисаҳои таҳсилоти умумии кишвар ҳама шароитҳо фароҳам оварда шудааст, то ҷавонони мо аз омӯхтани чанд забони хориҷӣ баҳраманд гарданд.
Ҳукумати Тоҷикистон дар баробари забони давлатӣ донистани чандин забонро ҳамеша дастгирӣ ва ҷонибдорӣ менамояд. Дар сатҳи зарурӣ донистани забонҳои хориҷӣ бояд шиори ҳамешагии ҳар як ҷавон ва ҳар як мутахассис бошад.
Тавре вазири маориф ва илми мамлакат зимни нишасти матбуотӣ изҳор дошт, дар панҷ шаҳру навоҳии Тоҷикистон бунёди мактабҳои русӣ ба нақша гирифта шудаанд, ки бояд то охири соли 2019 сохтмони онҳо ба анҷом расонида шавад. Ба таъкиди ӯ Тоҷикистон бояд лоиҳаи мактабҳои русиро бо шароити кишвар мутобиқ гардонад, чун он аз ҷониби Русия омода ва пешниҳод гардидааст. Барои сохтмони ин мактабҳо қитъаҳои замин дар шаҳрҳои Душанбе, Кӯлоб, Бохтар, Турсунзода ва Хуҷанд ҷудо гардидаанд. Ин муассисаҳои таълимӣ барои беш аз 1200 нафар хонанда пешбинӣ гардидаанд.
Бояд зикр намуд, ки айни ҳол дар Тоҷикистон дар 26 муассисаҳои таҳсилоти умумӣ таҳсил бо забони русӣ ба роҳ монда шудааст. Дар 158 макотиби Тоҷикистон синфҳои русӣ амал мекунанд. Дар маҷмуъ дар Тоҷикистон дар 185 муассисаҳои таҳсилоти умумӣ таҳсил бо забони русӣ ба роҳ монда шуда, шумораи хонандагон 85 785 нафарро ташкил медиҳад. Дар 132 мактабҳо таҳсил бо се забон – русӣ, тоҷикӣ ӯзбакӣ ба роҳ монда шудааст. Ғайр аз ин, мактабҳое вуҷуд доранд, ки дар онҳо таҳсил бо забонҳои англисиву қирғизӣ ба роҳ монда шудааст.
Дар ин росто сол то сол дар Тоҷикистон шумораи мактабҳое, ки таҳсил дар онҳо бо забони русӣ ба роҳ монда шудааст, афзоиш меёбад. Тибқи омор аҳолии русзабони Тоҷикистон чандон зиёд нестанд. Вале мутахассисон зиёд шудани миқдори мактабҳои русиро марбут ба талаботи рӯзафзуни волидон, хоҳиш ва завқи сокинони таҳҷоӣ медонанд.
Ба суоли мо - “Чаро дар Тоҷикистон ба мактабҳои русӣ афзалияти бештар медиҳанд?” посухҳо гуногун буданд. Ба андешаи бархе аз волидон таҳсил дар мактабҳои русӣ манфиатноктар аст, чун дар баробари забондонӣ фарзандони онҳо ҳамчун ашхоси масъулиятшиносу озодбаён ва солимфикр тарбият ёфта, имконияти бештаре барои дохил шудан ба муассисаҳои таҳсилоти олии берун аз кишварро доранд.
Сокини шаҳри Душанбе Дилором Раҳимова мегӯяд, духтари ӯ дар боғчаи бачагона дар гурӯҳи русзабонҳо тарбият мегирифт ва таҳсили ибтидоиро низ дар синфи русии мактаби таҳсилоти умумии №82 пойтахт гирифтааст. Аз ин сабаб ӯ мехоҳад фарзандаш таҳсилро дар литсейи №1 барои хонандагони болаёқати шаҳри Душанбе, ки он ҷо таҳсил пурра бо забони русӣ аст, идома диҳад. “Хонандагоне, ки дар синфҳои русӣ таҳсил мекунанд, нисбатан боҳушу боинтизом ва саводноканд, - гуфт Дилором. – Онҳо дар оянда низ имконоти бештар доранд, чун шароити таълим дар мактабҳои русӣ нисбат ба мактабҳои тоҷикӣ хеле беҳтар аст. Барои он ки фарзанди ман таҳсилашро минбаъд дар хориҷи кишвар идома дода тавонад, ӯро мебояд забони русиро ба хубӣ донад”.
- Фарзанди ман мехоҳад, ки дар мактаби русӣ таҳсил намояд, - гуфт ҳамсуҳбати дигари мо Сироҷиддин Мирзоев. - Чун дар оилаи мо ҳама бо забони русӣ озодона муошират мекунанд, хоҳарону бародаронаш мактаби русиро хатм намудаанд, ӯро низ ба мактаби русӣ супоридам. Аз таҷриба медонам, ки сифати таълим дар мактабҳои русӣ нисбатан беҳтар буда, устодони русзабон хеле масъулиятнок, серталаб ва сахтгиранд ва ин хонандаро низ водор месозад, ки масъулиятшиносу қавиирода бошад.
Тавре мутахассисон иброз медоранд, мактабҳои русӣ низ талаботи худро доранд. Ҳангоми қабули хонандагон на хоҳиши волидон, балки дараҷаи қобилият ва дарку фаҳми хонанда ба инобат гирифта мешавад. Хонандагон ба чунин мактабҳо тариқи озмун ва суҳбатҳо қабул карда мешаванд. Масалан, ҳар хонандае, ки ба чунин мактабҳо ҳуҷҷат месупорад, бояд муоширатро бо забони русӣ хуб донад. Устодони чунин макотиб изҳор медоранд, ки барои қабули як хонанда танҳо донистани алфавит ва шинохтани ҳарфҳо басанда нест.
Масъалаи нарасидани омӯзгорони соҳибтахассуси русзабон то ҳол аз масъалаҳои ҳалталаби соҳаи маориф боқӣ монда, он дар минтақаҳо бештар ба назар мерасад. Таҳлилҳо нишон додаанд, ки омӯзгорони беҳтарини русзабон асосан дар литсею гимназияҳо фаъолият мекунанд, ки дар онҳо таълим пулакӣ буда, на ҳама оилаҳо имкони ба чунин муассисаҳои таълимии ба қавле бонуфуз додани фарзандони худро доранд.
Бахтиёр Эшонҷонов, ки пешаи омӯзгорӣ дорад, мегӯяд: “Агар кӯдак қобилияти хуби донишомӯзиро дошта бошад, бо ҳар забоне, ки барояш таълим дода мешавад, мутахассиси хуб ба воя мерасад. Муҳим сатҳу сифати таълим аст, на забони он. Мактабҳои тоҷикии мо низ мутахассисони хубе доранд, ки ҳамасола шогирдони зиёдеро тарбия ва ба камол мерасонанд”.
Таҳлилгарони маҳаллӣ низ баланд бардоштани сатҳу сифати таълимро, чи дар макотиби русӣ, чи дар макотиби тоҷикӣ, зарур шуморида, таъкид мекунанд, ки барои таълим дар муассисаҳои таълимӣ бояд ҳарчи бештар омӯзгорони собиқадору ботаҷриба ҷалб карда шаванд. А. Ҳотамов роҳбари гимназияи “Ҳотам-ПВ”, ки хонандагони муассисаи зертобеи ӯ бо сатҳи баланди донишу истеъдод дар ҷумҳурӣ ва берун аз он маъруфият пайдо намудаву мудом ғолиби озмунҳои байналмилалӣ мегарданд, дар яке аз мусоҳибаҳои худ бо намояндаи ВАО-и Тоҷикистон гуфта буд, ки барои беҳтар намудани сифати таълим дар мактабҳои тоҷикӣ тайёр намудани мутахассисони соҳибмаълумоту соҳибтахассус зарур аст. Ба таъкиди ӯ хонандаро на забони таълим, балки сифати он ҷалб менамояд.
Тавре маълум аст, дар Тоҷикистон забони русӣ мақоми давлатӣ надорад ва он ҳамчун забони муоширати байни миллатҳо истифода мешавад. Ҳуҷҷатгузорӣ дар ҳама ташкилоту идораҳои давлатӣ бо забони тоҷикӣ ба роҳ монда шудааст. Аммо бо гузашти 28 соли соҳибистиқлолии Тоҷикистон низ забони русӣ муҳимияту маъруфияти худро ҳанӯз гум накардааст, балки эътибору нуфузи он сол то сол меафзояд. Тавре Қ. Мухторов, омӯзгори Донишгоҳи миллии Тоҷикистон иброз медорад: “Дар муҳити илмии мо ҳанӯз ҳам забони русӣ ҳукмфармост. Аксари сарчашмаҳои илмии мо бо забони русӣ таҳия шудаанд. Олимон, ки аксаран таълифоташон бо забони русӣ сурат мегирад, бар он ақидаанд, ки баёни фикр дар мавриди таҳияи маводҳои илмӣ бо забони русӣ осонтару қулайтар аст. Чун ҳангоми истифодаи истилоҳоти илмӣ бо забони тоҷикӣ душворӣ мекашанду баракси ин истилоҳоти русиро бе мушкилӣ истифода менамоянд”.
Дар иртибот ба омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ ҳанӯз соли 2003 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон содир шуда буд, ки дар асоси он “Барномаи давлатии такмил ва омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ барои солҳои 2004-2014” тасдиқ гардид. Бо ташаббуси роҳбарияти олии мамлакат ва мақомоти дахлдор барои омӯзиши забонҳои хориҷӣ, бахусус русӣ ва англисӣ, дар муассисаҳои таҳсилоти умумии кишвар ҳама шароитҳо фароҳам оварда шудааст, то ҷавонони мо аз омӯхтани чанд забони хориҷӣ баҳраманд гарданд.
Ҳукумати Тоҷикистон дар баробари забони давлатӣ донистани чандин забонро ҳамеша дастгирӣ ва ҷонибдорӣ менамояд. Дар сатҳи зарурӣ донистани забонҳои хориҷӣ бояд шиори ҳамешагии ҳар як ҷавон ва ҳар як мутахассис бошад.
Тавре вазири маориф ва илми мамлакат зимни нишасти матбуотӣ изҳор дошт, дар панҷ шаҳру навоҳии Тоҷикистон бунёди мактабҳои русӣ ба нақша гирифта шудаанд, ки бояд то охири соли 2019 сохтмони онҳо ба анҷом расонида шавад. Ба таъкиди ӯ Тоҷикистон бояд лоиҳаи мактабҳои русиро бо шароити кишвар мутобиқ гардонад, чун он аз ҷониби Русия омода ва пешниҳод гардидааст. Барои сохтмони ин мактабҳо қитъаҳои замин дар шаҳрҳои Душанбе, Кӯлоб, Бохтар, Турсунзода ва Хуҷанд ҷудо гардидаанд. Ин муассисаҳои таълимӣ барои беш аз 1200 нафар хонанда пешбинӣ гардидаанд.
Бояд зикр намуд, ки айни ҳол дар Тоҷикистон дар 26 муассисаҳои таҳсилоти умумӣ таҳсил бо забони русӣ ба роҳ монда шудааст. Дар 158 макотиби Тоҷикистон синфҳои русӣ амал мекунанд. Дар маҷмуъ дар Тоҷикистон дар 185 муассисаҳои таҳсилоти умумӣ таҳсил бо забони русӣ ба роҳ монда шуда, шумораи хонандагон 85 785 нафарро ташкил медиҳад. Дар 132 мактабҳо таҳсил бо се забон – русӣ, тоҷикӣ ӯзбакӣ ба роҳ монда шудааст. Ғайр аз ин, мактабҳое вуҷуд доранд, ки дар онҳо таҳсил бо забонҳои англисиву қирғизӣ ба роҳ монда шудааст.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед