Зариф Ғулом номи худро ҳамчун нависандаи насри моҷароӣ сабт карда дар адабиёти имрӯзаи мо. Ӯ аз адибонест соҳибандеша, пурталош ва сермаҳсул. Аксари асарҳои офаридааш ифшокунандаи ҷиноятеанду ошкоркунандаи ҳолате. Ин аст, ки мақомаш додаанд дар феҳристи адибоне, ки ба дӯш доранд бори жанри детективро.

Зариф Ғулом дар кулбори эҷодии худ то имрӯз оварда китобҳои бешумор ва таъсиргузор, аз ҷумла, “Парвоз”, “Ҳукми дил”, “Даъвати хун”, “Ҷодугар”, “Бори каҷ дар роҳи каҷ”, “Бӯсаи аввал”, “Аспи хиёнат” “Ҳақиқати талх”, “Мори сафед”, “Шоҳиди асосӣ”, “Табадуллот” ва ғайра.

Ин адиби хушном чанде баъд мерасад ба сини 80-солагӣ. Бо ин баҳона ҳамсуҳбат будем бо эшон ва пешниҳод намудем рӯзгору андешаҳои устодро баҳри хонандаи ҳушманд.

СЕ ҲОЛАТИ ҲАДАФСОЗ
Ё бозгашт ба оғози роҳ

- Чанде баъд мерасед ба синни 80-солагӣ. Аммо чуноне маълум мешавад, аз онҳое нестед, ки таслим шаванд назди пириҳо. Зиёд пурнеруед, мудом дар талошед, хеле беқароред. Аз куҷост маншаи ин ҳама талошу тавон?

- Ман чунин ҳадаф гузоштаам назди худ, ки ҳамеша дар талош бошам, бо мардум мудом қаробат дошта бошам, доим пайи ҷустуҷӯ бошам. Чун одами пайваста хомӯшу беталош ба чизе даст ёфта наметавонад. Ҳаёти адиб худ бояд ҳамин гуна сипарӣ гардад. Дар ҷӯёи чизе буданҳо, дар дидану шунидану мушоҳида карданҳо. Мавзӯю ғояи аксари ҳикояву навиштаҳои ман аз миёни гуфтаҳои мардум гирифта шудаанд. Ба рафтани синну сол бошад, чандон аҳамият намедиҳам.

- Дар ин ҳолат то чӣ ҳад бо беқарориҳо пушти сар гаштани айёми бачагиро метавон ҳадс зад...

- Деҳаи мо ду китобхона дошт. Яке китобхонаи мактабу дигаре аз ҷамоат, ки яке рӯзҳои якшанбе кор намекарду дигаре дараш доим баста буд. Ман аз тиреза пинҳонӣ даромада китобҳоро медуздидам, баъди мутолиа дубора баргардонида дар ҷойи худашон мегузоштам. Боре дар натиҷаи ин “дуздӣ” китобе дар дастам афтод, ки дар саҳифаҳои он як аксе буду дар зераш ҳолномаю корномаҳои ҳамон фард навишта шуда буд. Он замон намедонистам, ки ин китоб энсклопедия аст. Баъди мутолиаи он азм кардам, ки ман ҳам калон шуда, як нафари арзанда мешавам, то дар бораи ман низ дар китобҳо чизе нависанд.

- Дар овони мактабӣ бо адиб Пӯлод Толис вохӯрдед. Ин дидор то чӣ ҳад таъсиргузор шуд барои андешаҳою аҳдофатон?

- Ин вохӯрӣ дар синфи даҳумам ҳангоми рехтани хишт барои бунёди синфхонаҳои нав шуда буд. Устод бо мошине омада пеши мо истод шуданд ва ман зуд наздашон рафта пурсидам, ки аз дастам кумаке меояд барояшон анҷом диҳам. Ҳарчанд он замон эшонро намешинохтам. Устод гуфтанд агар директор омад барояш бигӯ, ки Толис омада буд. Аз шунидани ин ном басо хурсанд шудам ва худро ҳамчун ҳаводори эҷодиёт ва хонандаи ҳамешагии ҳикояҳои адиб муаррифӣ намудам. Устод таҳсинам хонданду бо меҳр навозишам карданд. Аз муносибати самимонаи устод Пӯлод Толис ҷуръатам афзуду суол кардам, ки чаро шумо дар бораи наврасони пахтачини водии Вахш чизе наменависед? Устод зикр карданд, ки ҳатман ин мавзуъро баррасӣ хоҳанд кард ва боз суолам доданд, ки чаро худат наменависӣ? Гуфтам ман куҷою нависандагӣ куҷо. Ба дастам коғазе доданд, ки онҷо суроғаи маҷаллаи “Садои Шарқ” навишта шуда буд ва баён доштанд, ки ба ту як сол муҳлат барои эҷод кардан. Баъди ҳамин дидор ҳикояе навиштам бо номи “Задухурд” ва ҳамин тавр ҳикояҳоям дар маҷаллаи “Садои Шарқ” нашр шуданд.

- Ҳамчунин, ҷое мегӯед дарк кардед қудрати суханро ҳанӯз аз даврони мактабӣ. Аммо чаро барои идомаи таҳсил интихоб намудед самти ҳуқуқшиносиро?

- Бале, барои як матлабе ки муаллимам аз номам навишта буду дар он ҳамсинфони хушхонамро таърифу бадхонамро танқид намуда будам, латукӯбам карданд. Ҳамон ҷо дарк кардам, ки таъсиру қудрату неруи суханро. Аммо барои таҳсил интихоб намудани самти ҳуқуқшиносӣ таърихчаи худро дорад. Рӯзе бо як дӯстам дар кӯчаҳои Душанбе сайругашт мекардем. Ӯ як ҳодисаи аҷибро ҳикоя карду якҷоя хандидем. Аз канорамон зани русе мегузашт. Чанде баъд моро милитсия дастгир карду моро ба шуъба бурд. Зани рус онҷо моро шинохта тасдиқ кард, ки ҳаминҳоянд онҳо. Мо ҳайрон шуда пурсидем, ки чӣ кор кардаем? Гуфтанд, ки шумо ба ҳоли ин зан хандидаед. Ҳарчанд исрор мекардем, ки мо гуноҳе содир накардаему ба ҳоли касе ҳам нахандидаем, аммо касе гӯш ба мо намедод. Ҳамин ҳолат сабаб шуд, ки хостам ҳуқуқшинос шуда ҳуқуқу озодиҳои худу мардумро ҳимоя кунам.

ДЕТЕКТИВ ВА МАҚОМИ ОН ДАР АДАБИЁТИ МО
Ё вақте адиб даргири мушкилоти молиявист

- Шумо аз он адибонед рӯ оварда ба жанри детектив. Аммо баҳсҳое вуҷуд дорад бобати моли адабиёт будан ё набудани ин жанр...

- Детектив моли адабиёт, хусусан адабиёти Шарқ аст. Насри моҷароӣ дар адабиёти тоҷик таърихи тулонӣ дорад. Он аз эҷодиёти шифоҳии мардум, аз ҷумла аз “Ҳазору як шаб”, “Самаки айёр”, “Синдбоднома”, “Чор дарвеш” оғоз мегардад. Дар адабиёти муосири мо бори нахуст адиб Абдумалик Баҳорӣ ва нависандаи маъруф Фазлиддин Муҳаммадиев ба ин мавзуъ даст заданд. Дар замони Истиқлолият адибон Нарзулло Тилозода, Ғайрат Ҳаким, Шарифбеки Азизбек, Хуршед Атовулло ва дигарон дар ин жанр асарҳо офариданд.

- Аммо агар ин жанр дар Шарқ пайдо шуда бошад ҳам, имрӯз ривоҷ ёфта, дар Ғарб ва дар адабиёти мо чандон маъмул нашуда то ҳол. Чаро?

- Воқеан, муносибатҳои феодалӣ пеши роҳи ривоҷи ин жанрро дар мо гирифт ва Ғарб онро соҳибӣ карду рушд бахшид. Ин мавзуъ давоми 90 соли фаъолияти Иттифоқи нависандагон баррасӣ нашуда будааст. Соли қабл ман талош кардам, ки ин жанр муҳокима гардад. Дар адабиёти Ғарб нависандагони ин жанр дар сафи авваланд. Чунки аз рӯи асарҳои онҳо зуд филмҳо таҳия мегарданд. Аммо дар мо чунин нест. Ман ҳар асари нашркардаамро ба “Тоҷикфилм” бурда пешниҳод мекунам. Аммо то ҳол натиҷае нест.

- Пас, ба сомон расидани кадом корҳо метавонад баланд созад мақоми насри моҷароиро дар адабиёти мо?

- Пеш аз ҳама, ҳаққи қалам лозим. Дар кишварҳои Ғарб адиб мушкилии молиявӣ надорад. Аммо дар мо адибон барои нашри китобҳои худ чандин вақт сарпараст меҷӯянд. Бо машаққати зиёд китоби худро бо теъдоди каме ба нашр мерасонанд, ки он барои тақдим ба ҳамаи китобхонаҳои ҷумҳурӣ намерасад. Баъдан, аз рӯи чунин асарҳо филмҳо офаридан лозим аст. Асарҳои офаридаи адибон бояд бо забонҳои хориҷӣ тарҷума шаванд. Ҳамчунин, худи адибон набояд хомӯш нишинанд. Онҳо бояд мудом бо мардум бошанд, асарҳои худро пешниҳод намоянд. Шахсан ман ба чандин мағозаҳои китобфурӯшӣ китобҳои худро бе пул додаам. Агар як нафар ҳам онро хонад хушҳол мешавам.

- Ҳодисаҳо нишон медиҳанд, ки аксари мо ҳанӯз соҳиби маърифати ҳуқуқӣ нагаштаем. Ба фикратон ин ҳам метавонад яке аз сабабҳои дур будан аз ин жанр бошад?

- Шояд. Аз сӯйи Президенти кишвар эълон шудани соли 2024 ҳамчун Соли маърифати ҳуқуқӣ иқдоми наҷиб аст. Аммо фикр мекунам як сол кофӣ нест. Ҳамчунин, барои рушди маърифати ҳуқуқии аҳолӣ ҳамагӣ бояд саҳм дошта бошанд ва ин танҳо ҳарфу шиор набошад. Ҳангоми фаъолият дар ин соҳа ман талош кардам мурофиаҳои судӣ тавассути телевизион намоиш дода шавад. То мардуми одӣ ҳам қоидаҳои мурофиаҳои судиро аз худ кунанд. Баъзан мушоҳида мешавад, ки худи қозиҳою муфаттишону сафедкунандаҳо ҳам қоидаҳои фаъолияти худро риоя намекунанд. Чунки аҳолӣ намедонанд, то аз онҳо талаб намоянд.

- Дар боло гуфтед ҳамаи асарҳои таълифкардаатонро пешниҳод мекунед ба муассисаи давлатии “Тоҷикфилм”. Ҳамчунин, нақши синаморо дар рушди ин жанр назаррас хондед. Аммо чаро то ҳол бинандаи филме нашудаем, ки таҳия шуда бошад аз рӯи асари шумо?

- Чанд бор ба директори “Тоҷикфилм” Маҳмадсаид Шоҳиён муроҷиат кардам, гуфтанд ки коргардон надорем. Аммо кори мо - адибон пешниҳоди асар аст, на ҷӯстани коргардон. Ҳоло аз рӯйи китоби “Карими шиш” филми телевизионие бояд таҳия намоем. Филмномаро худамон омода намуда пешниҳод месозем.

- Аслан маънои калимаи детектив ин кушодан, ошкор намудан аст. Яъне, муаллифро зарур аст ҳодисаҳо, ошкорсозӣ ва бархӯрд ба онҳоро нозукона ва бо истифодаи донишҳои ҳуқуқӣ тасвир намояд. Пас, барои муаллифи насри моҷароӣ ҳатмист фаъолият кардан дар сохторҳои мақомоти ҳифзи ҳуқуқ?

- Албатта, доштани таҷрибаи фаъолият дар ин соҳа ба манфиати муаллиф аст. Аммо ин ҳатмӣ буда наметавонад. Таълифи чунин асарҳо вобаста аст ба донишу малакаи худи адиб. Хуб аст агар адиб бо яке аз кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дӯстӣ дошта бошад ё бо чунин идораҳо рафтуо дошта бошад, то бисёр ҳолатҳоро бинаду мушоҳида кунад. Ҳамчунин, қонун ва кодексҳоро донад.

БИГЗОР МАРО ХАЛҚ ЭЪТИРОФ КУНАД
Ё талоше, ки ҳамешагист

- Мегӯянд бо Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон шодравон Убайдулло Раҷабов наздикӣ доштед ва устод яке аз аввалин хонандагони ҳар асари шумо буд...

- Бале. Ҳар навиштаамро ҳатман мехонд ва андешаҳояшро баён медошт. Масалан, вақте “Карими шиш”-ро навиштам, устод хонда маро наздаш даъват кард. Гуфт охири романро чаро ин гуна навиштӣ? Қаҳрамонро бе эҳсос бурда дар қабристон содаю осон куштӣ. Он гуна анҷомашро навис, ки шуруъ аз худат то ҳама хонандагон худро дар ҷойи қаҳрамон эҳсос кунанд. Рӯзро боронӣ тасвир кун, ҳангоми бурдани маҳбусон лаҳзаҳои муассир ворид намо, ҳолати қатл шуданро бо навои хайрбод тасвир кун, нахуст дуторашро паррон то садо қатъ шавад, баъдан асар метавонад ҷолибу таъсиргузор бошад. Анҷом додани ин тавсияҳои Убайдулло Раҷаб романро воқеан хонданӣ гардонд.

- Зимни суҳбате гуфтед, ки машғули эҷоди асари навед, ки фаро мегирад мавзӯи терроризму экстремизмро...

- Бале. Ин асар дар ҳоли омодашавист. Талош карда истодаам, ки хонданӣ, ҷолиб ва муассир эҷод шавад.

- Шумо мегӯед нависанда бояд худ кӯшиш кунад барои тарғиби эҷодаш. Аммо чаро барои соҳиб шудан ба унвони давлатие талош намекунед?

- Ҳамеша кӯшиш кардаам, то қабл аз ҳама худамро эҳтиром кунам. Талош кардан барои унвонро аслан хоси худ намешуморам. Бигзор халқ маро эътироф кунад.

Сайёраи ҚИЁМИДДИН, “ҶТ”