Ҳамеша дар дохили нақлиёти ҷамъиятӣ, бозору мағозаҳо ва дигар ҷойҳои ҷамъиятӣ навиштаҷоти гуногун аз қабили “Тамоку кашидан манъ аст!”, “Ба тозагӣ риоя кунед!”, “Партов напартоед!”, “Кабудизорро поймол накунед!” ва амсоли инҳо зиёд ба чашм мерасад, ки бо мақсади риояи тартибу низом дар ҷойҳои ҷамъиятӣ, халалдор накардани муҳити ором ва ҷилавгирӣ аз рафтору аъмоли ношоями одамон роҳандозӣ мешаванд. Аммо иқдоме, ки чанде қабл ронандаҳои таксиҳои мусофирбари дохилишаҳрӣ пеш гирифтанд, миёни мардум сару садоҳоеро ба миён овардааст. Имрӯз баъзе ронандаҳои таксиҳо дар дохили мошин навиштаҷоте бо чунин мазмун: “Бӯсобӯсӣ, оғӯш гирифтан манъ аст!” насб карда, бо ин роҳ рафтори ношоям ва маҳрамонаро дар дохили таксӣ аз ҷониби мусофирон манъ кардаанд. Яъне онҳо мусофиронро бо шарти дар дохили мошин бӯсу канор ва дигар аъмоли ғайриахлоқӣ анҷом надодан, ба манзил мерасонанд. Ин амалро бархе аз одамон амали дуруст шуморидаву тарафдорӣ мекунанд, бархе дигар онро маҳдуд кардани озодиҳои инсон ва дахолат ба ҳаёти шахсии эшон маънидод мекунанд.

“Ин ҷо Тоҷикистон аст ва мо тоҷикем”, -мегӯяд нафаре. “Бояд ҳатман расму оини шарқиёнаи худро муқаддас шуморем!”, - нидо мекунад дуюмӣ, “Чаро ҳуқуқҳои моро поймол мекунанд?” – ба хашм меояд сеюмӣ, “Мо мусулмонем, на аврупоӣ!”- бо қатъият изҳор медорад чорумӣ...

Розия Раҳмонова, сокини пойтахт, аз ин тасмими ронандаҳо розӣ нест ва инро поймол кардани ҳуқуқҳои мусофирон меномад. “Ҳуқуқҳои шахс, аз ҷумла рафтору кирдори онҳо низ дахолатнопазиранд ва набояд маҳкум карда шаванд, - мегӯяд номбурда. - Қонунгузории Тоҷикистон ҳеҷ гуна рафтору муомиларо дар дохили мусофирбарҳо манъ накардааст. Вазифаи ронандаҳо ба манзил беосеб бурда расонидани мусофир аст ва онҳо набояд ба кору амали мусофирон дахолат кунанду ба суханашон ҳамроҳ шаванд”.

Ронанда Меҳрдод Каримов дар чор тирезаи мошинаш навиштаҷотро бо матни “Целоваться, обниматься, курить нельзя” насб кардааст ва инро поймолкунии ҳуқуқу озодиҳои мусофирон намешуморад. “Вақтҳои охир байни ману мусофиронам нофаҳмиҳои зиёд мешавад, - мегӯяд ӯ. - Борҳо ман шоҳиди ҳар гуна рафтори ғайриахлоқии ҷавонон дар дохили мошин шудаам. Ва баъзан миёни мо баҳсу ҷанҷолҳо низ ба вуқуъ мепайвандад, бо онҳо даст ба гиребон низ шудаам. Чӣ гуна метавонам мошин ронам, вақте ки дар ҳузури ман ду ҷавони бадахлоқ ба оғӯшкашии якдигар, бӯсобӯсӣ ва дигар амалҳои маҳрамона машғул мешаванд? Баъзеҳо аз дидани ин навиштаҷот хандаашон меояд. Вале гумон мекунам, чунин навиштаҷот ба ҷавонон ва умуман ба ҳама мусофирон таъсирашро мерасонад ва вақте чашми кас ба он мерасад, хоҳу нохоҳ аз ҳар гуна аъмоли бад худдорӣ мекунад”.

Ба суоли мо, ки “Барои анҷом додани чунин амал ва насби огоҳиномаҳо дар дохили нақлиёт ронандагон дастур, ё иҷозатномае доранд ё не?” ронандаи дигари таксӣ Ризо Мастибеков чунин посух дод, ки онҳо на дастуре доранд, на иҷозатнома, танҳо бо тақозои вазъият ва амри виҷдон ин амалро роҳандозӣ намудаанд, чун риояи одобу ахлоқи ҳамидаро дар ҷойҳои ҷамъиятӣ шарти муҳим мешуморанд ва чун узви ин ҷомеа намехоҳанд, ки маданияту ахлоқи тоҷиконаи мо бо чунин аъмоли ношоиста хору залил гардад. “Тавре маълум аст, нақлиёти мусофирбар низ макони ҷамъиятӣ маҳсуб ёфта, барои насби чунин огоҳиномаҳо ниёзе ба дастуру супориши махсус вуҷуд надорад”, - мегӯяд Р. Мастибеков.

Аксари шаҳрвандон дар радифи он ки аз хизматрасониҳои таксиҳои мусофирбар изҳори хушҳолӣ мекунанд, инчунин ҷорӣ намудани қоидаи мазкурро аз ҷониби онҳо тарафдорӣ менамоянд. Аз ҷумла, шаҳрванд Анвар Қосимов дар ин маврид андешаҳои хешро чунин иброз намуд: “Ин иқдом то кунун шакли қонунӣ нагирифтааст ва танҳо тасмиме аз тарафи ронандагон аст. Агар он озодиҳои шаҳрвандонро маҳдуд накунад, хеле иқдоми хуб аст ва бояд аз он ҳимоят кард. Гарчанде Тоҷикистон дар радифи кишварҳои рушдкарда гом мениҳад ва давлати дунявӣ аст, мо набояд ба чунин кирдорҳои ношоиста даст занем. Чунки мо фарҳанги бой дорем, ки онро аз ниёгонамон ҳазорсолаҳо пеш ба мерос гирифтаем. Дар ҷойҳои ҷамъиятӣ бӯсобӯсӣ ва амалҳои шаҳватангез ба фарҳанги иҷтимоии мо ва арзишҳои инсонӣ рост намеояд. Мо барои ин гуна корҳо макон ва замони мушаххас дорем. Ин иқдоми ронандагонро пуштибонӣ мекунем ва аз давлат низ мехоҳем, ки ба он шакли қонунӣ бахшанд”.

Ба таъкиди ин ҳамсуҳбати мо ҳамин чизро низ бояд ба инобат гирифт, шаҳрвандони хориҷие, ки аз кишвари мо дидан мекунанд, бешак мутобиқи маданияту фарҳанги худ рафтор мекунанд, аммо набояд рафтору кирдори онҳо ба меъёрҳои ахлоқии мо таъсиргузор бошад.

Равоншиносон риояи одоби шаҳрвандиро дар рушду таҳкими ҷомеа муҳим шуморида, таъкид месозанд, ки ҳар як шаҳрванд бояд рафтору кирдоре дошта бошад, ки дар чаҳорчӯбаи расму русуми ҷомеа мувофиқат кунад.

“Аз рӯи расму русуме, ки мо – мардуми тоҷик дорем, аслан ин кор дуруст нест, - гуфт зимни суҳбат равоншинос Нодир Амонов. - Ба халқи мо, ки аксарият мусулмон ва дорои фарҳангу тамаддуни воло ҳастем, чунин амалҳо раво нест ва аз рӯи расму русуми миллати мо ҳатто дар кӯча дасти занро доштан ҷоиз нест. На ин ки оғӯш кардану бӯсобӯсӣ ва дигар рафторҳои маҳрамона. Ин гуна одамон худашон аллакай қонуну қоидаи ҷомеаи моро вайрон мекунанд. Албатта, ман сад дар сад тарафдори ҳамин гуна ронандаҳо ҳастам. Ронандагон бояд ба чунин амалҳо иҷозат надиҳанд, чунки мусофир танҳо барои ба нақлиёт савор шудан ва ба макони муайяне расидан пардохт менамояд, на барои дигар корҳои ғайр. Вақте калонсолон дар дохили нақлиёт ва боғу растаҳо ба ҳар гуна аъмоли ғайриахлоқӣ машғул мешаванд, пас кӯдакону наврасон аз онҳо чӣ омӯхта метавонанд? Чунин амалҳо дар чашми меҳмонон низ хушоянд нест. Ин ҳама қадру қимати миллат ва давлати моро паст мезанад. Бинобар ин, ҳақ бар ҷониби ронандаҳост. Дар чунин ҳолатҳо на танҳо ронандаҳо, балки ҳар як шаҳрванд, ҳар як фарди солимақли ҷомеа бояд мубориза барад”.
Аз муҳокимарониҳои шаҳрвандон бармеояд, ки шояд имрӯз зарурати танзими муносибатҳои маҳрамона дар ҷомеаи Тоҷикистон ба миён омада бошад?

“Воқеан, вақте мушоҳида мекунем, ки бархе аз ҷавонон аз доираи ахлоқ берун мераванду бо рафтору кирдори номуносиби худ боиси нороҳатии атрофиён мешаванд, бетараф будан нашояд,- изҳор медорад омӯзгор Б. Худоиева. - Агар ҷавон дар оила тарбияи хубу шоиста надошта бошад, месазад, ки ӯро дар ҷамъият тарбият намоем. Бояд ҷавонон дарк кунанд, ки бадахлоқӣ ва рафтори номуносиб дар ҷойҳои ҷамъиятӣ ин беҳурматӣ нисбати дигарон асту онро ҳатман ҷилавгирӣ мебояд.

Модоме ки баъзеҳо ҷилавгирӣ аз рафтори ғайриахлоқиро меъёр ва поймол кардани ҳуқуқҳои инсон мешуморанд, пас суоле ба миён меояд, ки масоили ахлоқии мусофирро дар дохили нақлиёти мусофирбар кӣ бояд танзим кунад? Наход кор то ҷое расида бошад, ки танзими муносибатҳои маҳрамонаро низ ба доираи қонун бикашонем?

Бояд гуфт, масоили риоя накардани одитарин одоби муошират, сатҳи пасти одобу ахлоқи ҷавонону наврасон, каммутолиагии эшон, ҷинояткорӣ байни ноболиғон, таҳқиру баддаҳонии бархе нафарон дар ҷойҳои ҷамъиятӣ аз мавзуъҳоеанд, ки мудом мавриди таҳлил, баррасӣ, таҳқиқи рӯзноманигорону аҳли ҷомеа қарор мегиранд. Аммо то ба ҳол вазъ дар ин самт нигаронкунанда боқӣ мондаву ин зуҳурот коҳиш ёфтанӣ нест. Баракс тамоюли болоравӣ дорад, ки мақомоти олии мамлакатро водор намудааст, то дар ҷаласаҳои расмӣ ба он дахл намудаву таваҷҷуҳи волидону омӯзгорон, мақомоти дахлдори ҳифзи ҳуқуқу тартибот ва аҳли ҷомеаи шаҳрвандии кишварро бори дигар ба он ҷалб намояд.

Дар ҷомеаи суннатии мо бетарафӣ ба рафтори ғайриахлоқӣ номумкин ҳисобида мешавад. Ё шояд ҳақиқатан зарурат ба таъсиси як санади танзимкунандаи ахлоқ дар ҷомеа ба миён омада бошад?

Шаҳло ЭШОНОВА,
Гулноза ҚОСИМОВА,“ҶТ”