ВАРЗИШ
Душанбе 11 Ноябр 2024 06:10
Муҳимтарин чорабинии варзишии имсола - Бозиҳои XXXIII тобистонаи олимпӣ аз 26 июл то 11 август дар шаҳри Парижи Фаронса доир мегардад. Дар матлаби мазкур мо тасмим гирифтем, ки дар бораи таърихи ворид гардидани 32 навъи варзиш ба олимпиадаҳо маълумот диҳем. Интихоби 32 намуди варзиш ҳам рамзӣ мебошад, чун дар бозиҳои тобистонаи Париж - 2024 варзишгарон кишвари хешро дар 32 навъи варзиш муаррифӣ хоҳанд кард.
1. Қаиқронӣ. Мусобиқаҳои қаиқронӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1900 дар Париж пайдо шуданд ва аз ҳамон вақт ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуданд. Дар аввал мусобиқа барои мардон буд, аммо дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1976 занон ҳам ҳаққи иштирок дар мусобиқаҳои қаиқрониро пайдо намуданд. Дар ин намуди варзиш 14 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
2. Бадминтон. Мусобиқаҳои бадминтон дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал соли 1992 дар Барселона пайдо шуда, аз он замон ба барномаи бозиҳои минбаъда ворид карда шуданд. Дар аввал мусобиқа байни мардону занон дар ҳайати яккаса баргузор мегардид. Дар Олимпиадаи тобистонаи соли 1996 дар Атланта бошад, бори аввал мусобиқаи ҷуфтҳо аз ду тарафи тур баргузор шуд. Дар ин намуди варзиш 5 маҷмуи ҷоизаҳо дода мешавад.
3. Баскетбол. Мусобиқаҳои баскетбол ба Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал соли 1936 дар Берлин ворид карда шуданд ва аз ҳамон вақт ба барномаи ҳар як мусобиқаи сатҳи ҷаҳонӣ баскетболбозон ҳуқуқи ширкат карданро пайдо намуданд. Ба барномаи олимпӣ дохил кардани баскетбол пас аз таъсиси Федератсияи байналмилалии баскетбол дар соли 1932 имконпазир гардид.
4. Бокс. Мусобиқаҳои бокс дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори нахуст дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1904 дар Сент-Луис пайдо шуданд ва аз он замон ба ҷуз аз Бозиҳои соли 1912 дар Стокҳолм ба барномаи ҳар бозиҳои минбаъда ворид карда шуданд. Мусобиқаҳо аз рӯи якчанд вазн сурат мегиранд. Дар Бозиҳои олимпии соли 2012 дар Лондон бори аввал мусобиқоти занон баргузор шуд. Дар ин намуди варзиш 13 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд. Соли 2016 муштзанҳои касбӣ бори аввал дар Олимпиадаи Рио-де-Жанейро дар мусобиқоти бокс ширкат карданд.
5. Брекданс. Брекданс бори аввал соли 2018, вақте ки он дар Олимпиадаи наврасон намоиш дода шуд, ба Бозиҳои олимпӣ ворид карда шуд. Брекданс дар Бозиҳои олимпӣ байни калонсолон дар Париж нахустин маротиба намоиш дода мешавад. Эҳтимол будани ин навъи варзиш дар Олимпиадаи Париж бори аввал ва охирин бошад, чун дар нақшаи Бозиҳои олимпии соли 2028 ин навъи варзишро ворид накардаанд.
6. Гӯштини тарзи озод. Мусобиқаҳои гӯштӣ дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина пайдо шуданд ва аз он замон ба барномаи ҳар бозиҳои минбаъда, ба истиснои Бозиҳои соли 1900 дар Париж, ворид карда шуданд. Нахустин мусобиқаҳои гӯштӣ дар вазни кушод дар сабки юнониву румӣ гузаронида мешуданд. Дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1904 дар Сент-Луис бошад, иштирокчиёни мусобиқа ба категорияи вазнҳо тақсим шуданд. Дар ибтидо ҳамаи мусобиқаҳои гӯштини тарзи озод байни мардон баргузор мегашт, аммо байни занон дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 2004 дар Афина ин навъи гӯштин ҷорӣ карда шуд. Дар ин намуди варзиш 18 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
7. Мусобиқаҳои велоси-педронӣ. Мусобиқаҳои велоси-педронӣ дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина пайдо шуд ва аз он замон ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда, ба истиснои Олимпиадаи тобистонаи соли 1912 дар Стокҳолм ворид карда шуданд. Дар аввал мусобиқа байни мардон буд, аммо дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1988 дар Сеул занон ҳам байни ҳам нерусанҷӣ намуданд. Дар ин намуди варзиш 18 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
8. Тӯббозӣ дар об. Мусобиқаи тӯббозии обӣ дар Бозиҳои тобис-тонаи олимпӣ бори нахуст дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1900 дар Париж пайдо шуд ва аз он замон ба барномаи бозиҳои дигари ҷаҳонӣ дохил карда шуда, танҳо дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1904 дар Сент-Луис ин мусобиқа истисно шуда буд. Дар аввал мусобиқа байни мардон буд, риштаҳои занон дар Олимпиадаи тобистонаи соли 2000 дар Сидней рӯи кор омад.
9. Шиноварӣ. Мусобиқаҳои шиноварӣ дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина ба рӯйхати мусобиқаҳо ворид карда шуд. Дар аввал мусобиқа барои мардон буд, аммо дар Олимпиадаи соли 1912 дар Стокҳолм, занон ҳам андар майдони рақобат гардиданд. Дар ин намуди варзиш 34 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
10. Волейбол. Мусобиқаҳои волейбол дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1964 дар Токио пайдо шуданд ва аз ҳамон вақт ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуд.
11. Гандбол. Гандбол дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои соли 1936 дар Берлин падид омад ва аз соли 1972 дар Мюнхен ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъдаи ҷаҳонӣ дохил карда шуд. Дар аввал дар мусобиқа танҳо дастаҳои мардона ширкат доштанд, мусобиқаҳои занон аз соли 1976 дар Монреал баргузор гардиданд.
12. Голф. Голф дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ танҳо дар ду Олимпиада - солҳои 1900 ва 1904 баргузор шуд ва баъдан ин бозиро лағв карданд. Барои дигарбора ворид кардани ин навъи варзиш ба барномаи Бозиҳои тобистонаи соли 2012 раъйдиҳӣ баргузор шуд, вале баъдан ин пешниҳод рад шуд. Сипас голф ба рӯйхати номзадҳо барои шомил шудан ба барномаи Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 2016 ба рақобат пардохт, аммо ин бор ҳам шумораи ками овозҳоро соҳиб гардид. Билохир голф дар овоздиҳии соли 2022 шумораи зарурии овозҳоро соҳиб шуд ва қарор аст дар Париж-2024 голфбозони ҷаҳон рӯйи майдони сабз бароянд.
13. Варзиши сабук. Мусо-биқаҳои варзиши сабук бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина пайдо шуданд ва аз он вақт инҷониб ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуданд. Дар аввал мусобиқа байни мардон буд, аммо дар Олимпиадаи тобистонаи соли 1928 дар Амстердам занон ҳам ҳаққи иштирок пайдо намуданд. Дар ин намуди варзиш 47 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
14. Батут. Мусобиқаҳои батут дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 2000 дар Сидней пайдо шуданд ва аз он вақт инҷониб ба ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуданд. Дар ин намуди варзиш 2 маҷмуи ҷоизаҳо дода мешаванд.
15. Гимнастикаи бадеӣ. Мусобиқаҳои гимнастикаи бадеӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина пайдо шуданд ва аз он замон ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуданд. Дар аввал мусобиқаҳо миёни мардон гузаронида мешуд, танҳо дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1928 дар Амстердам занон ҳам ҳуқуқи дар мусобиқа иштирок карданро пайдо намуданд. Дар ин намуди варзиш 14 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
16. Ҷудо. Ҷудо дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1964 дар Токио пайдо шуд ва аз он вақт ба барномаи ҳар як Бозиҳои минбаъда, ба истиснои Бозиҳои соли 1968 дар Мехико дохил карда шуданд. Дар аввал, мусобиқа барои мардон буд, дар Олимпиадаи 1992 дар Барселона занон ҳам ба рӯйхатти иштирокчиён ворид карда шуданд.
Бояд гуфт, ки нахустин муборизаи ҷудо дар Бозиҳои олимпӣ байни Маттиас Шиследер (Ҷумҳурии Федеративии Олмон) ва Карл Райзигер (Австрия) буд.
Аз рӯи шумораи умумии ҷоизаҳо ва бахусус медалҳои тилло, ки дар тули таърих дар Бозиҳои олимпӣ ба даст оварда шудаанд, асосгузорони ҷудо - ҷопониҳо бо фарқи зиёд пешсафанд. Дар ин намуди варзиш 14 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
(давом дорад)
Яҳё МАҲМАДНАБИЕВ, “ҶТ”
1. Қаиқронӣ. Мусобиқаҳои қаиқронӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1900 дар Париж пайдо шуданд ва аз ҳамон вақт ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуданд. Дар аввал мусобиқа барои мардон буд, аммо дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1976 занон ҳам ҳаққи иштирок дар мусобиқаҳои қаиқрониро пайдо намуданд. Дар ин намуди варзиш 14 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
2. Бадминтон. Мусобиқаҳои бадминтон дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал соли 1992 дар Барселона пайдо шуда, аз он замон ба барномаи бозиҳои минбаъда ворид карда шуданд. Дар аввал мусобиқа байни мардону занон дар ҳайати яккаса баргузор мегардид. Дар Олимпиадаи тобистонаи соли 1996 дар Атланта бошад, бори аввал мусобиқаи ҷуфтҳо аз ду тарафи тур баргузор шуд. Дар ин намуди варзиш 5 маҷмуи ҷоизаҳо дода мешавад.
3. Баскетбол. Мусобиқаҳои баскетбол ба Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал соли 1936 дар Берлин ворид карда шуданд ва аз ҳамон вақт ба барномаи ҳар як мусобиқаи сатҳи ҷаҳонӣ баскетболбозон ҳуқуқи ширкат карданро пайдо намуданд. Ба барномаи олимпӣ дохил кардани баскетбол пас аз таъсиси Федератсияи байналмилалии баскетбол дар соли 1932 имконпазир гардид.
4. Бокс. Мусобиқаҳои бокс дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори нахуст дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1904 дар Сент-Луис пайдо шуданд ва аз он замон ба ҷуз аз Бозиҳои соли 1912 дар Стокҳолм ба барномаи ҳар бозиҳои минбаъда ворид карда шуданд. Мусобиқаҳо аз рӯи якчанд вазн сурат мегиранд. Дар Бозиҳои олимпии соли 2012 дар Лондон бори аввал мусобиқоти занон баргузор шуд. Дар ин намуди варзиш 13 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд. Соли 2016 муштзанҳои касбӣ бори аввал дар Олимпиадаи Рио-де-Жанейро дар мусобиқоти бокс ширкат карданд.
5. Брекданс. Брекданс бори аввал соли 2018, вақте ки он дар Олимпиадаи наврасон намоиш дода шуд, ба Бозиҳои олимпӣ ворид карда шуд. Брекданс дар Бозиҳои олимпӣ байни калонсолон дар Париж нахустин маротиба намоиш дода мешавад. Эҳтимол будани ин навъи варзиш дар Олимпиадаи Париж бори аввал ва охирин бошад, чун дар нақшаи Бозиҳои олимпии соли 2028 ин навъи варзишро ворид накардаанд.
6. Гӯштини тарзи озод. Мусобиқаҳои гӯштӣ дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина пайдо шуданд ва аз он замон ба барномаи ҳар бозиҳои минбаъда, ба истиснои Бозиҳои соли 1900 дар Париж, ворид карда шуданд. Нахустин мусобиқаҳои гӯштӣ дар вазни кушод дар сабки юнониву румӣ гузаронида мешуданд. Дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1904 дар Сент-Луис бошад, иштирокчиёни мусобиқа ба категорияи вазнҳо тақсим шуданд. Дар ибтидо ҳамаи мусобиқаҳои гӯштини тарзи озод байни мардон баргузор мегашт, аммо байни занон дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 2004 дар Афина ин навъи гӯштин ҷорӣ карда шуд. Дар ин намуди варзиш 18 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
7. Мусобиқаҳои велоси-педронӣ. Мусобиқаҳои велоси-педронӣ дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина пайдо шуд ва аз он замон ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда, ба истиснои Олимпиадаи тобистонаи соли 1912 дар Стокҳолм ворид карда шуданд. Дар аввал мусобиқа байни мардон буд, аммо дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1988 дар Сеул занон ҳам байни ҳам нерусанҷӣ намуданд. Дар ин намуди варзиш 18 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
8. Тӯббозӣ дар об. Мусобиқаи тӯббозии обӣ дар Бозиҳои тобис-тонаи олимпӣ бори нахуст дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1900 дар Париж пайдо шуд ва аз он замон ба барномаи бозиҳои дигари ҷаҳонӣ дохил карда шуда, танҳо дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1904 дар Сент-Луис ин мусобиқа истисно шуда буд. Дар аввал мусобиқа байни мардон буд, риштаҳои занон дар Олимпиадаи тобистонаи соли 2000 дар Сидней рӯи кор омад.
9. Шиноварӣ. Мусобиқаҳои шиноварӣ дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина ба рӯйхати мусобиқаҳо ворид карда шуд. Дар аввал мусобиқа барои мардон буд, аммо дар Олимпиадаи соли 1912 дар Стокҳолм, занон ҳам андар майдони рақобат гардиданд. Дар ин намуди варзиш 34 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
10. Волейбол. Мусобиқаҳои волейбол дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1964 дар Токио пайдо шуданд ва аз ҳамон вақт ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуд.
11. Гандбол. Гандбол дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои соли 1936 дар Берлин падид омад ва аз соли 1972 дар Мюнхен ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъдаи ҷаҳонӣ дохил карда шуд. Дар аввал дар мусобиқа танҳо дастаҳои мардона ширкат доштанд, мусобиқаҳои занон аз соли 1976 дар Монреал баргузор гардиданд.
12. Голф. Голф дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ танҳо дар ду Олимпиада - солҳои 1900 ва 1904 баргузор шуд ва баъдан ин бозиро лағв карданд. Барои дигарбора ворид кардани ин навъи варзиш ба барномаи Бозиҳои тобистонаи соли 2012 раъйдиҳӣ баргузор шуд, вале баъдан ин пешниҳод рад шуд. Сипас голф ба рӯйхати номзадҳо барои шомил шудан ба барномаи Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 2016 ба рақобат пардохт, аммо ин бор ҳам шумораи ками овозҳоро соҳиб гардид. Билохир голф дар овоздиҳии соли 2022 шумораи зарурии овозҳоро соҳиб шуд ва қарор аст дар Париж-2024 голфбозони ҷаҳон рӯйи майдони сабз бароянд.
13. Варзиши сабук. Мусо-биқаҳои варзиши сабук бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина пайдо шуданд ва аз он вақт инҷониб ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуданд. Дар аввал мусобиқа байни мардон буд, аммо дар Олимпиадаи тобистонаи соли 1928 дар Амстердам занон ҳам ҳаққи иштирок пайдо намуданд. Дар ин намуди варзиш 47 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
14. Батут. Мусобиқаҳои батут дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 2000 дар Сидней пайдо шуданд ва аз он вақт инҷониб ба ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуданд. Дар ин намуди варзиш 2 маҷмуи ҷоизаҳо дода мешаванд.
15. Гимнастикаи бадеӣ. Мусобиқаҳои гимнастикаи бадеӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1896 дар Афина пайдо шуданд ва аз он замон ба барномаи ҳар як бозиҳои минбаъда дохил карда шуданд. Дар аввал мусобиқаҳо миёни мардон гузаронида мешуд, танҳо дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1928 дар Амстердам занон ҳам ҳуқуқи дар мусобиқа иштирок карданро пайдо намуданд. Дар ин намуди варзиш 14 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
16. Ҷудо. Ҷудо дар Бозиҳои тобистонаи олимпӣ бори аввал дар Бозиҳои тобистонаи олимпии соли 1964 дар Токио пайдо шуд ва аз он вақт ба барномаи ҳар як Бозиҳои минбаъда, ба истиснои Бозиҳои соли 1968 дар Мехико дохил карда шуданд. Дар аввал, мусобиқа барои мардон буд, дар Олимпиадаи 1992 дар Барселона занон ҳам ба рӯйхатти иштирокчиён ворид карда шуданд.
Бояд гуфт, ки нахустин муборизаи ҷудо дар Бозиҳои олимпӣ байни Маттиас Шиследер (Ҷумҳурии Федеративии Олмон) ва Карл Райзигер (Австрия) буд.
Аз рӯи шумораи умумии ҷоизаҳо ва бахусус медалҳои тилло, ки дар тули таърих дар Бозиҳои олимпӣ ба даст оварда шудаанд, асосгузорони ҷудо - ҷопониҳо бо фарқи зиёд пешсафанд. Дар ин намуди варзиш 14 маҷмуи ҷоизаҳо мавҷуданд.
(давом дорад)
Яҳё МАҲМАДНАБИЕВ, “ҶТ”
Эзоҳи худро нависед