Саломатӣ-беҳтарин неъмат ва пирӯзии инсоният дар зиндагӣ аст. Чаро пирӯзӣ? Зеро он дар ихтиёри худи мост. Ба гуфтаи Анри Бек-драматург ва мунаққиди адабии фаронсавӣ: “Озодӣ ва саломатӣ ду чизи ба ҳам монанданд: Шумо онҳоро дар сурате қадр мекунед, ки аз даст медиҳед!”.

Имрӯз аз беаҳамиятӣ ва беэҳтиётӣ дар тамоми дунё аз бемориҳои гуногун миллионҳо нафар ҷони худро аз даст медиҳанд. Инсоният дар ҳаёт бояд ба гирду атроф ва ҳатто ба чизҳои кӯчак низ назари ҷиддӣ дошта бошад. Зеро беморӣ чи сода ва чи мураккабаш ҳамагӣ зиёноваранд. Хусусан, бемориҳои сироятӣ, ки роҳҳои гузариши хеле содаро касб кардаанд. Яке аз бемориҳои хусусияти сироятидошта ва хавфнок барои ҷомеа ин бемории сил мебошад. Мувофиқи маълумотҳо ин беморӣ тахминан дар ҳайвонот 245 миллион сол пеш вуҷуд доштааст. Соли 1882 бошад, аввалин маротиба дар Олмон Роберт Кох пас аз 17 соли кор дар лаборатория барангезандаи бемории силро кашф намуд, ки онро батсилаи Кох (БК) ва ё чӯбчамикроби Кох номиданд. Ҳангоми зери микроскоп таҳқиқ намудани балғами шахси гирифтори бемории сил, ӯ барангезандаеро пайдо кард. Ҳоло духтурони силшинос аз истилоҳи МБС (микробактерияи бемории сил) истифода мебаранд. Бемории сил аз инсон ба инсон тавассути ҳавои сироятдошта (ва оби даҳон) паҳн мегардад. Ҳангоми сулфазанӣ, атсазанӣ ва ё балғампартоӣ бактерияҳои БС аз шахсони гирифтори БС ба ҳаво ҷудо карда мешаванд. Барои сироятшавии инсон танҳо нафас кашидани миқдори камтарини чунин бактерияҳо кифоя аст. Тақрибан аз се як ҳиссаи аҳолии ҷаҳон дорои микробҳои сили ниҳонӣ мебошанд. Хавфи гирифтори БС шудани онҳо дар тӯли ҳаёти худ 10 дарсадро ташкил медиҳад. Аммо ба ин беморӣ бештар шахсоне гирифтор мешаванд, ки сатҳи зиндагиашон паст аст ва ё дар муҳити пасти модию маишӣ ба сар мебаранд. Ин аст, ки силро «бемории иҷтимоӣ» низ мегӯянд.

Перомуни мавзӯи мазкур, бо мутахассиси соҳа Пирмаҳмадзода Бобоҷон Пирмаҳмад директори Муассисаи давлатии “Маркази шаҳрии ҳимояи аҳолӣ аз бемории сил”-и шаҳри Душанбе ва сармутахассиси соҳавии Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба бемориҳои сил дар кӯдакон мусоҳиба омода намудем, ки фишурдаи онро пешкаши хонандагон мегардонем.

- Муҳтарам Бобоҷон Пирмаҳмадзода, нахуст, ба хонандагони нашрияи мо дар бораи шаклҳои ин беморӣ маълумот медодед?

- Бояд гуфт, ки зиёда аз 80 дарсади гирифторони бемории сил дар шакли сили шушӣ ба қайд гирифта мешавад. Дар ин баробар, боз сили узвҳо ва бофтаҳои дигари инсон, аз ҷумла сили узвҳои ҳозима-руда, меъда, ҷигар, сили узвҳои гӯш, майнаи сар, бофтаҳои устухонҳои бадан, узвҳои таносул ва дар умум тамоми узвҳои одам метавонад ба бемории сил гирифтор шавад. Аз лиҳози эпидемиологӣ бошад, нафароне, ки гирифтори бемории сили шушӣ мегарданд, ҳангоми хориҷ кардани барангезандаи бемории сил тавассути балғам ё нафасбарорӣ ба муҳити ҷомеа хатарноканд, зеро онҳо манбаи сироят барои шахсони солим мегарданд. Бештар дар ин ҳолат алоқамандони бемор, аз ҷумлаи аъзои оила, ҳамнишинон ва дигар наздикони он ба БС гирифтор мешаванд. Дар мадди аввал, дар узви оила бештар кӯдакон зери хатар қарор мегиранд, зеро масунияти бадани онҳо хеле сусту акнун дар ҳоли инкишоф аст. Лозим ба таъкид аст, ки агар шахс гирифтори сили узвҳои ғайришушӣ бошад, манбаи сироят шуда наметавонад.

- Албатта, пеш аз он ки дар бораи ташхис ва табобати бемории сил ҳарф занем, бояд аввалтар аз ҳама, аломатҳои онро дар мадди назар гирем. Лутфан, оид ба усулҳои ташхис ва табобати бемории сил мегуфтед?

- Ҳар фарде, ки дар худ сулфаи давомнок (дар аввал сулфаи хушк, баъдан, бо ихроҷи балғам дар муддати зиёда аз ду ҳафта), балғами омехта бо хун, баста шудани иштиҳо, харобшавӣ, ҳарорати баланди давомнок, дарди сар, нафастангӣ, дард дар қафаси сина ва агар шахс гирифтори сили узвҳои ғайришушӣ бошад, вобаста ба мавқеи ҷойгиршавии иллат калоншавии шикам, ногузариш дар рудаҳо ё баръакс дарунравӣ, варам, сурхшавӣ ё сурохиҳо дар пайванди устухонҳое, ки онҷо иллати сил ҷой гирифтааст, мушоҳида мегардад. Агар нафароне, ки дар худ ин аломатҳоро пай мебаранд, дар мадди аввал бояд ба табиби оилавӣ аз аломатҳои худ дарак диҳанд, то сари вақт аз ташхисҳои лозима гузашта ва ба табобат фаро гирифта шуда, пурра шифо ёбанд.

Бемории сил бо реҷаҳои муайян табобат карда мешавад. Агар шахс гирифтори БС-и ҳассос (ҳассос ба доруҳои зиддисилии қатори аввал) бошад, дар ин маврид, табобат давоми 6-8 моҳ дар ду давра (интенсивӣ ва ёрирасон) ба роҳ монда мешавад. Дар давраи интенсивӣ бо истифода аз 4 дору давоми ду моҳ ва дар давраи ёрирасон бошад, бо истифода аз ду дору давоми 4-5 моҳ табобат мегирад. Бемор табобатро тибқи нишондодҳои клиникию эпидемиологӣ метавонад дар беморхона ва ё аз рӯзи аввали табобат дар хона оғоз намояд. Нишондоди асосие, ки бемор бояд дар беморхона табобат гирад, ин аз лиҳози эпидемиологӣ хориҷкунандаи барангезандаи беморӣ будани ӯ ва ё аз рӯи нишондодҳои клиникӣ вазнинии ҳолати саломатӣ, таъсироти номатлуби доруҳо дар давраи табобати дармонгоҳӣ ва дигар нишондодҳои амалиётиро талабкунанда мебошад. Ҳангоми гирифтани табобат дар беморхона, ба бемор дар баробари расонидани хизматрасониҳои ройгони тиббӣ ба ӯ дар се – сор вақти муайяни рӯз хӯроки гарм ва серғизо ройгон таъмин мегардад.

- Тавре ки мо медонем, ташхису табобати бемории сил ройгон ба роҳ монда шудааст, вале мутаассифона, бархе нафароне ҳастанд, ки ҳанӯз ҳам ба ройгон будани табобати ин беморӣ бовар надоранд, ба ин назар равшанӣ меандохтед?

- Хушбахтона аз давраи бадастовардани Истиқлолияти давлатии кишварамон маҳз бо дастгирӣ ва сиёсати пешгирифтаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва бо дастгирии Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ новобаста аз гаронарзиш будани ташхис ва табобати ин беморӣ, ҳама гуна ташхис ва табобати пурраи бемории сил дар кишвар ройгон ба роҳ монда шудааст.

Мутобиқи банди 1 моддаи 152 Кодекси тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон расонидани кумаки зидди бемории силро давлат кафолат медиҳад ва он дар асоси принсипҳои қонуният, риояи ҳуқуқи инсон, дастгирии ҳамагон дар ҳаҷми муайян намудани санадҳои меъёрии ҳуқуқии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

Тибқи талаботҳои Қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон омадааст, ки: «Маблағгузории фаъолият оид ба ҳимояи аҳолӣ аз бемории сил, аз ҷумла тадқиқотҳои илмӣ дар ин соҳа хусусияти афзалиятнок дошта, аз ҳисоби манбаъҳои зерин амалӣ мегардад:

- маблағи буҷети давлатӣ;

- маблағи фондҳои мақсаднок;

- маблағе, ки барои суғуртаи ихтиёрӣ ва ҳатмии тиббӣ равона карда мешавад;

- саҳмия ва хайрияи ихтиёрии шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ;

- дигар манбаъҳо, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ накардааст.

Инро чи фарди солим ва чи бемор бояд донад! Ҳатто агар шаҳрванди хориҷие, ки гирифтори ин бемористу дар кишвари мо қарор дорад, табобаташ ройгон ба роҳ монда шудааст.

- Модарони беморе, ки ҳомилаанд ва ё тифли ширмак доранд, ин беморӣ ба кӯдаки дар батнбуда ё ширмак таҳдид мекунад?

- Бемории сил сироятӣ аст, вале ирсӣ нест. Ба тифли дар батнбуда таъсири манфӣ намерасад ва тавассути шир ҳам кӯдак сироят намеёбад, вале ҳангоми ширдиҳӣ агар модар қоидаҳои беҳдоштиро (истифодаи ниқоб ё бастани даҳону бинӣ) риоя накунад, тариқи роҳи нафас кӯдак сироят ёфтанаш имкон дорад.

- Тавассути либос ва ё ашёҳое, ки бемор истифода мекунад, хатари сироятёбӣ ҳаст?

- Роҳи асосии паҳншавии БС ин роҳи ҳавоӣ аст. Дигар на тавассути либос, на ашё ва на рахти хоб ё чизи дигар бемории сил ба каси дигар намегузарад. Аммо дар баробари ин ҳар як шахш вазифадор аст, ки гигиенаи шахсӣ ва қоидаҳои беҳдоштиро риоя намояд.

- Мегуфтед, ки бештар дар кадом ҳолатҳо вазъияти шахси гирифтори бемории сил шадидтар мегардад, ки ҳатто ба марг оварда расонданаш низ аз эҳтимол дур нест?

- Бемории сил табобатшаванда аст. Фавт танҳо дар ҳолате мешавад, ки инсон нисбати ин беморӣ беаҳамиятӣ зоҳир намояд. Ё ҳангоми табобат, хӯрдани доруҳоро ба таъхир гузорад. Дар ин гуна ҳолатҳо вазъияти бемор шадидтар гашта, ҳолати беморӣ то ба маъюбӣ ва марг оварда мерасонад. Тибқи ҳисоботҳои расмии оморӣ дар кураи Замин ҳамасола зиёда аз 10 миллион нафар ба БС гирифтор мешаванд. Аз ин миқдор, ҳамасола зиёда аз 1,5 миллион нафар аз бемории сил мефавтанд. Дар кишвари мо бошад, нишондоди ҳодисаҳои фавт аз ин беморӣ ҳамасола кам шуда истодааст. Агар дар солҳои 2007-2010 нишондоди фавтро танҳо дар шаҳри Душанбе мисол оварем, 5 нишондод ба сад ҳазор аҳолӣ рост меомад. Хушбахтона ин нишондод дар ҳоли ҳозир ба 0,5 - 1,0 ба сад ҳазор аҳолӣ рост меояд.

- Бемории силро бо тибби мардумӣ ва ё бо гӯшту чарбуи ҳайвоноте, ки на гӯшташон ҳалол асту на чарбуяшон муолиҷа кардан имкон дорад?

- Не! Имкон надорад. Агар бемор то доруҳои зиддисилиро истифода накунад, ягон навъи табобат манфиат намеорад. Гиёҳҳои шифобахш дар рафти табобат танҳо метавонанд як омили ёрирасон бошанд, вале бо тибби халқӣ ва гӯшту чарбуи ҳайвонот ин бемориро муолиҷа кардан имкон надорад.

- Дар бораи ҳуқуқҳои нафари ба бемории сил гирифторшуда каме маълумот медод?

- Дар моддаи 156 Кодекси тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон гуфта шудааст: Шахсони гирифтори бемории сил ва ё вобаста ба он таҳти назорати диспансерӣ қарордошта, ҳангоми ба онҳо расонидани кумаки зидди бемории сил ҳуқуқ доранд:

- ба муносибати эҳтиромона ва башардӯстонаи кормандони тиб ва дигар кормандоне, ки дар расонидани кумаки зидди бемории сил иштирок доранд;

- ба гирифтани маълумот оид ба ҳуқуқу вазифаҳои беморони сил ва шахсони вобаста ба он таҳти мушоҳидаи диспансерӣ қарордошта, инчунин, дар шакли дастрас оид ба хусусияти бемориашон ва усулҳои истифодашавандаи табобат;

- ба интихоби табиб ва беморхона (статсионар) барои табобат новобаста аз ҷои истиқомати бемор;

- ба нигоҳ доштани сирри духтурӣ, ба истиснои маълумотҳои вобаста ба гузаронидани чорабиниҳои зиддиэпидемиявӣ;

- ба ташхис ва табобат дар муассисаҳои зидди бемории сил бо шароити ба талаботи санитарӣ ва гигиенӣ ҷавобгӯ;

- ба табобати санаторию курортӣ мувофиқи нишондоди тиббӣ;

- ба муолиҷа дар муассисаҳои тиббии зидди бемории сил дар муҳлати муайяншудаи зарурӣ барои ташхис ва ё табобат.

Шахсоне, ки барои ташхис ва ё табобат дар муассисаи тиббии муолиҷаи бемории сил бистарӣ шудаанд, ҳуқуқ доранд, ки:

- аз роҳбарони муассисаҳои тиббии муолиҷаи бемории сил оид ба табобат ва ташхис маълумот гиранд;

- таҳсилро мувофиқи барномаи таҳсилоти миёнаи умумии ҳатмӣ идома диҳанд;

- бо адвокат, равоншинос ва ходими дин танҳо вохӯранд;

- расму оини диниро ба ҷо оваранд, ба шарте, ки онҳо ба ҳолати саломатии бемор таъсири манфӣ нарасонанд.

- Имрӯзҳо нисбати дастгириҳои иҷтимоии беморони сил аз ҷониби Ҳукумати кишварамон чӣ гуна чораҳо амалӣ шуда истодааст?

- Албата, тибқи талаботҳои моддаи 158 Кодекси тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳама гирифторони бемории сил тибқи тартиби муқараршуда, аз рӯзи аввали тасдиқ гаштани бемориашон ба онҳо варақаи корношоямии мувақатии бемории сил кушода шуда, дар ин давра ҷои корашон (вазифа) ба муҳлати муқарарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон нигоҳ дошта мешавад.

Мутобиқи банди 6 моддаи мазкур барои беморони гирифтори шакли фаъоли бемории сил, ки аз рӯзи муайян гаштани ташхисашон бекоранд, ба муҳлати як сол гурӯҳи маъюбӣ муқарар карда мешавад.

Дар баробари ин, тибқи Қарори раиси шаҳри Душанбе Рустами Эмомалӣ тӯли солҳои охир ба ҳама беморони сил, ки дар шаҳри Душанбе зиндагонӣ мекунанд, аз ҷониби роҳбарияти муассисаҳои тандурустии зерсохтори раёсати тандурустии Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе ҳар ҳафта кумакҳои моддӣ ва ғизоӣ расонда мешавад. Ба ин мақсад, дар соли 2020 ба 165 нафар беморони фаъоли сил, ба маблағи умумӣ 17 867 сомонӣ маводҳои хӯрока дастрас карда шудааст.

- Саломат бошед, барои суҳбати пурмуҳтаво!

Мусоҳиб Қурбон АҲМАДЗОДА, рӯзноманигор