Бо фарорасии фасли тобис-тон, хосса таътили тобистонаи мактаббачаҳо, кӯдакони оилаҳои камбизоат ҳатман барои худ коре ё шуғле ҷустуҷӯ ва пайдо мекунанд ва дастмузди бадастовардаашонро қисмате барои эҳтиёҷоти хонавода масраф мекунанд, қисмати дигар барои хариди сару либос ва ҷиҳози мактабӣ захира менамоянд.

Далери 11-сола соли дуюм аст, ки дар яке аз бозорчаҳои пойтахт ба шустани чархи мошинҳои муштариёни бозор машғул аст. Ба маҳзи хатми соли таҳсил ва оғози таътили тобистона ӯ ҳар субҳ вориди бозор шудаву то бегоҳ, то баста шудани бозор он ҷо саргарми кор аст. Аз суҳбат бо Далер фаҳмидем, ки ҳангоми таҳсил низ ӯ ба ин кор машғул мешудааст, аммо баъди анҷоми дарсҳо. Вале ӯ мегӯяд, бо вуҷуди ин сарбориаш, барои тайёр кардани дарсҳо низ фурсат пайдо мекард.

Барои хизматрасониаш аз ҳар як муштарӣ аз 3 то 5 сомонӣ музд мегирад, ки даромадаш дар як рӯз тақрибан 40-50 сомониро ташкил медиҳад. Баъзан дар як рӯз то 100 сомонӣ низ кор мекунад. Аммо аҳён-аҳён, чун дар ин ҷо ӯ танҳо нест, балки мисли худаш рақибон низ дорад. “Соли гузашта аз маблағи дар давраи таътил ҷамъовардаам сару либоси мактабӣ харидам, - мегӯяд Далер. – Хонаи мо дар наздикии бозор ҷойгир асту волидонам низ ба ин кори ман зид нестанд”. Падари Далер дар сохтмоне кор мекунаду модараш низ он ҷо барои сохтмончиён хӯрок омода месозад. Ҳини суҳбати мо ногаҳон нозири минтақавӣ пайдо шуду Далер дарҳол боклашкаи пур аз кафки собун ва латтапораи дасташро ба сӯе ҳаво дод...

УҲДАБАРО Ё НОИЛОҶ?

Дар бозоре, ки Далер кор мекунад, шумори чунин кӯдакон хеле зиёд аст, ки ба ҳар навъи фаъолият машғуланд. Нафаре ароба мекашаду дуюмӣ шарбати мева мефурӯшад, сеюмӣ мошин мешӯяду чорумӣ борхалтаҳои вазнини муштариёни бозорро то назди мошинҳо ё истгоҳҳо бурда мерасонад. Писарбачае, ки ба аробакашӣ машғул буд, гуфт мехоҳад худаш барои пешбурди зиндагӣ ва таъмини эхтиёҷоти оила маблағ кор кунад. Ин аст, ки на танҳо дар таътили тобистона, балки ҳангоми таҳсил низ кор мекунад. Ӯ иқрор шуд, ки баъзан аз дарсҳо мегурехтааст. “Дар тобистон, чун давраи таътил аст, тафтишу назорати милисаҳо камтар аст. Вале дар замони таҳсил аз милисаҳо гурехта мегардем, чунки волидонамонро ҷарима мекунанд”, - мегӯяд ин навраси аробакаш.

Ду навраси дигар, ки ба фурӯши чой ва обмева машғул буданд, изҳор доштанд, ки дар тобистон маблағи хубтар кор мекунанд, чун ҳаво тафсон мешаваду талабот ба нӯшокиҳо зиёд. Ин бародарон яке дар синфи 5, дигаре дар синфи 3 таҳсил мекунанд. Ба гуфти онҳо чой ва обмеваро дар хона модаркалонашон омода карда, дар боклашкаҳои 1-1,5-литра ба онҳо медиҳад. Дар як рӯз тақрибан 15 -20 боклашка нӯшокӣ мефурӯшанд. Азбаски якҷоя кор мекунанд, даромади умумиашонро дақиқ карда наметавонанд, чун музди бадастовардаашонро ба волидон месупоранд. Аъзои хонаводаи онҳо модар ва модаркалонашон аст. Модарашон дар ошхонае ба ҳайси зарфшӯй кор мекунад. Падарашон дар муҳоҷират асту аҳёнан маблағ мефиристад, ки ба эҳтиёҷоти оила намерасад.


НА ШАРТНОМА, НА КАФОЛАТ

Бо вуҷуди он ки дар Тоҷикистон ҷиҳати аз байн бурдани меҳнати кӯдак тадбирҳои зиёде андешида шуда, дар ин самт санадҳои дахлдор низ қабул шудаанд, аммо то ҳол истифода аз меҳнати кӯдакон ба мушоҳида мерасад. Гузашта аз ин, бе риояи қоидаҳо ва тартиби дурусти фаъолияти соҳибкорӣ.

Дар бархе аз кишварҳои мутараққии ҷаҳон ба истифода нашудани меҳнати кӯдакон таваҷҷуҳи хосса зоҳир мегардад, Ҳатто ба андозае, ки ҳосили пахтаи кишварҳои пахтакорро, ба далели он ки дар ҷамъовариаш аз меҳнати кӯдакон истифода шудааст, намехаранд. Вале мо роҳат борхалтаҳои пурборамонро ба дасти кӯдак медиҳему бо истифода аз меҳнати кӯдакон то дискҳои мошинҳоямонро алаққосӣ мекунем. Ва ҳатман шоҳидем, ки он маблағи ночизе, ки ба он кӯдакон медиҳем, онҳо ба дасти нафароне месупоранд, ки дар оила “калон” ё “сардор” аст.

Ва боз медонем, ки ин кӯдакон барои иҷрои коре на бо ягон нафар шартномае доранду на кафолати он, ки ҳуқуқҳояшон дар маҳалли корашон ҳимоя мешавад. Ва ҳама яксон: ҳам ваколатдору ҳуқуқшинос ва ҳам корманди идораи кор бо ноболиғон, ҳам омӯзгору ҳам табиб ва ҳам соҳибкору ҳам муҳандис бетардид аз меҳнати кӯдак фаровон истифода мебарему боре ба худ суоле ҳам намедиҳем, ки ҳавои номусоиду оби сард ва боз омилҳои дигари зараррасон ба онҳо чӣ таъсире мерасонад? Оё истифода аз меҳнати кӯдакон розӣ будан бо машаққати онҳо нест? Оё чашм пӯшидан аз машаққати кӯдакон риоя нашудани санадҳои ҳуқуқии дохилӣ ва байналмилалӣ вобаста ба меҳнати кӯдакон нест?

ҲУҚУҚИ КӮДАКОН ДАР МУНОСИБАТҲОИ МЕҲНАТӢ

Мутобиқи фасли 3, боби 15-и Кодекси меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷалби кӯдакон ба корҳои вазнин ва шароити меҳнаташон зарарноку хатарнок, корҳое, ки иҷрояшон ба саломатӣ ва инкишофи маънавии онҳо зарар мерасонад, манъ аст. Вобаста ба ин аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Барномаи миллӣ оид ба барҳамдиҳии шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдак дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2015-2020”, “Рӯйхати корҳое, ки дар онҳо истифодаи меҳнати кӯдакон манъ карда мешавад ва ҳадди ниҳоии меъёри борҳое, ки барои онҳо дастӣ бардоштан ва кашонидан иҷозат дода мешавад” ва дигар санадҳо қабул ва амалӣ шуда истодаанд.

Ба таъкиди мутахассисон ҳуқуқи кӯдакон дар муносибатҳои меҳнатӣ бо ҳуқуқи дигар кормандон баробар буда, онҳо дар ҳифзи меҳнат, вақти кор, вақти истироҳат ва дигар шароити меҳнат аз кафолатҳои иловагии муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон истифода мебаранд. Ин кафолатҳо ба таъмини бехатарӣ, солимии насли наврас ва инкишофи ҳамаҷонибаи кӯдакон ва барҳам додани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон равона шудаанд.

МЕҲНАТИ ҶИСМОНӢ КӮДАКРО ОБУТОБ МЕДИҲАД!?

Тибқи санадҳои байналмилалии ҳукуқӣ ҳар нафаре, ки ба синни 18 нарасидааст, кӯдак дониста мешавад. Кишварҳои дунё барои фароҳам овардани шароити хуб барои рушди озодонаи кӯдакон, зист ва таҳсили онҳо талоши зиёд мекунанд. Волидоне, ки имкону шароити хуб доранд, ҳеҷ гоҳ намегузоранд, ки кӯдаконашон ҷое кори вазнини ҷисмонӣ кунанд ва азоб кашанд. Қонунгузориҳои байналмилалӣ низ истифодаи меҳнати кӯдакро манъ кардааст. Мутаассифона, дар баъзе оилаҳо сарварони оилаҳо дар ҳолати мушкили иқтисодии оила худ барои меҳнати кӯдакон розӣ мешаванд ва ҳатто баъзан кӯдаконро барои корҳои вазнин маҷбур мекунанд. Онҳо бо далели он ки меҳнати ҷисмонӣ кӯдакро обутоб медиҳад, кӯдак бояд аз хурдӣ ба меҳнат одат кунад, то дар оянда азоб накашад ва монанди инҳо фикри худро асоснок мекунанд.

Истифодаи меҳнати кӯдакон дар баъзе кишварҳои рушдкардаи дунё низ сабт шудааст. Ислоҳотчӣ Роберт Оуэн аз аввалин нафароне буд, ки дар мавриди истифодаи меҳнати кӯдакон ҳанӯз соли 1816 дар Парлумони Британия изҳори нигаронӣ карда буд.

Тибқи як изҳороти Созмони Ҷаҳонии Меҳнат (СҶМ) танҳо дар кишварҳои рушдкарда ҳудуди 250 миллион нафар кӯдаки то 14-сола кори иҷборӣ мекунанд, ки аз ин 153 миллион кӯдак дар Осиё, 80 миллион дар Африко ва 17 миллион дар Амрикои Лотинӣ мебошанд.

ҲИФЗИ ҲУҚУҚИ КӮДАК – ЯКЕ АЗ ҲАДАФҲОИ РУШДИ УСТУВОР

Масъалаи мубориза алайҳи меҳнати кӯдак аз масъалаҳои мубрами аксар кишварҳои дунё буда, дар Тоҷикистон низ аз афзалиятҳои ҳукумат ва сохторҳои давлатӣ дар пешбурди масоили ҳифзи ҳуқуқи кӯдак маҳсуб мешавад. Масъалаи ҳифзи кӯдакон ба низомномаи СҶМ ҳанӯз аз аввали таъсисёбиаш (соли 1919) ворид шудааст. Яке аз 17 ҳадафҳои рушди устувор, ки дар конвенсияи нахустини СҶМ қабул шудааст, “қабули чораҳои фаврӣ ва самаранок барои аз байн бурдани меҳнати маҷбурӣ, ғуломдории муосир ва савдои одамон, барҳам додани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон ва то соли 2025-ум аз байн бурдани меҳнати кӯдакон” муайян гардидааст.