Баъзан дар зеҳни кас суолҳое пайдо мешаванд, ки ногузир посух меҷӯянд. Аз зумраи чунин суолҳоянд - “Чаро бархе аз наврасону ҷавонон мактабу омӯзгоронро дӯст намедоранд ва ба мактаб бо дили нохоҳам мераванд? Магар ба чунин кинаварии фарзандон танҳо омӯзгорон гунаҳкоранд ва ё ҳама калонсолону аҳли ҷомеа? Чаро миёни муаллиму толибилм ҷанҷолу хархаша ва кинаву низоъ бармехезад? Чаро филмҳои истеҳсоли хориҷӣ ба руҳияи наврасону ҷавонон чунин таъсиргузор мешавад? Чаро онҳо воқеиятро аз риё фарқ карда наметавонанд? Чаро ба навору филмҳои муҳтавояшон қатлу ғорат ва фаҳшу фасод таваҷҷуҳи бештар зоҳир мешавад?”.

Имрӯз интернет фазои таълимгоҳҳоро низ пур аз иттилооти мухталиф намудааст. Хонандагон бо тақлид ба он ҳама саҳнасозиҳое, ки паси экранҳои телефон падид меоянд, ба худ иҷозат медиҳанд, ки муаллимро таҳқиру мазаммат кунанд ва ҳатто ба сараш даст бардоранд ва ҳамзамон шарикдарсони дигар бо телефонҳои мобилӣ он саҳнаҳоро ба навор гирифтаву ба намоиш гузоранд.

Бо вуҷуди он ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон бо худ овардан ва истифодаи телефонҳои мобилиро ҳангоми тадрис барои хонандагони муассисаҳои таълимӣ манъ кардааст, аммо хонандагон дар рафти таҳсил бе мамониат аз он истифода мекунанд. Як давра, бо далели он ки толибилмон аз имконоти он ба манфиати таълим, яъне китобҳои электронӣ ва дигар воситаҳои ғанӣ гардондани донишу малака истифода намоянд, назорат дар ин самт коҳиш ёфт, аммо таҷрибаҳо нишон доданд, ки имрӯз на танҳо толибилмон, балки худи омӯзгорон низ ниёз ба баланд бардоштани маърифати истифодаи дурусту самараноки телефон ва шабакаҳои интернетӣ доранд.

Аз нақли Раҷабмоҳ Шарифова, омӯзгор аз шаҳри Душанбе: “Дар синфи мо қариб ҳама волидон тарафдори онанд, ки истифодаи телефонҳои мобилӣ барои хонандагони муассисаҳои таҳсилоти миёна маҳдуд карда шавад ва дар ҷараёни дарс аз он истифода нашавад. Аммо бархеҳо бар он андешаанд, ки кӯдакону наврасонро куллан бе телефон гузошта ҳам намешавад, чун волидон тавассути телефон дар куҷо будану бо чӣ кор машғул шудани онҳоро назорат карда метавонанд. Ва яке аз модарон таклиф намуд, ки ҳамарӯза, қабл аз оғози дарсҳо роҳбари синф телефонҳоро ҷамъ намуда, дар ҷойи махсусе гузораду баъди анҷоми дарсҳо ба соҳибонашон тақсим карда диҳад. Аммо дар ҳама ҷо одамоне ҳастанд, ки мухолифанд, норозиянд. Аз ҳама чиз, аз ҳама гуна тасмиму қоидаву қарор. Ва худ шарҳ дода низ наметавонанд, ки бо кадом далел. Мухолифанду халос! Ин мавқеи онҳост. Ҳамин аст, ки телефонҳо дар дасти хонандагон боқӣ монд. Волидон аксаран садо баланд мекунанд: “Ин ҷо мактаб аст, шумо омӯзгоред, роҳнамоед, масъулед!”. Аммо худ ба мо имкон намедиҳанд, то масъулияту рисолатамонро ба ҷо биёрем”.


ДАРКИ НОДУРУСТИ САРВАРӢ

Тамоми волидон мехоҳанд, ки фарзандашон ашхоси эътимодноку устувор ва муваффақ ба воя расанд. Ва аксаран мехоҳанд, ки кӯдаки онҳо пешоҳанг ё сардори синф бошад. Ва ҳамин тариқ, як синфи “пешоҳангон” ба вуҷуд меояд. Муҳим нест, ки кӯдакон на ҳама вақт инро мехоҳанд, на ҳама вақт аз уҳдаи идора кардани синф мебароянду на ҳама вақт шарикдарсон онҳоро эътироф ва итоат мекунанд. Баъзан сардориро иҷборан ба даст меоранд. Чун падару модар инро мехоҳанд.

Тасаввур кунед, ки дар ҷойи кор ҳама роҳбар аст. Бешак, дар чунин муҳит кор кардан хеле душвор хоҳад буд. Кӣ бояд супориш диҳад? Кадомеро бояд итоат кард? Мушкил аст? Ана ҳамин гуна фазо ба миён меояд дар байни кӯдакон ва ба зиммаашон масъу-лияти вазнинеро бор хоҳем кард. Ҳангоми нобарорӣ нафаре ба хулосае хоҳад омад, ки ӯ шахси бетолеъ аст, дигаре барои боз ҳам муваффақ шудан талош хоҳад кард, сеюмӣ бошад, нисбат ба ҳама атрофиён нафрат пайдо мекунад.


ЭЪТИБОРИ ОМӮЗГОР

Миёни мутахассисони равоншиноси рус мақоле ҳаст бо чунин мазмун: “Мушкили асосии кӯдакону наврасон замоне оғоз шуд, ки паст задани обрӯю эътибори муаллим мӯд шуд”.

Ин ҳамчун санади озодиву ошкорбаёнӣ шарҳу тафсир мешавад. Бархеҳо ба чунин ақидаанд, ки дар замони мо муаллим эътибори худро гум кардааст. Ва ба ин худи онҳоро гунаҳкор медонанд.

- Дар ҷомеа нафароне ҳастанд, ки худ боис мешаванд, то эҳтиромашонро ба ҷо наорӣ, - мегӯяд яке аз толибилмон, ки аз ифшои номаш худдорӣ намуд. – Ҳатто агар он нафар омӯзгор ҳам бошад. Омӯзгороне ҳастанд, ки касбашонро дӯст намедоранд, болотар аз ин кӯдаконро дӯст намедоранд, ба мактаб ба хотири рӯзгузаронӣ меоянд, аз дарси онҳо хонанда ҳеҷ чиз гирифта наметавонад. Онҳо ҳам вақти худро беҳуда талаф мекунанд, ҳам вақти хонандагонро…” .

Ҳамагӣ чанд даҳсола қабл чунин андешаву афкор дар зеҳни ягон нафар чарх намезад: “Чаро муаллимро эҳтиром кунам, модоме ки лоиқи эҳтиром нест?!”. Чун муаллим шахсе буд, ки эҳтиромаш ҳатмӣ буду ногузир ва ягон нафар ба худ ҳақ намедод, то масъалаи эҳтироми ин шахсиятро ба миён гузорад. Саркашӣ аз ҳукми падар ҷоиз буд, аммо аз ҳукми муаллим на! Кӯдак ҳанӯз ба остонаи мактаб қадам нагузошта медонист, ки муаллим чи эътибору ҷойгоҳе дорад. Ҳатто фарзандони муаллимон, новобаста аз синну сол, ба хотири бузургдошти падар дар маҷлису маъракаҳо бологузару соҳибэҳтиром буданд.

Насли калонсон хуб дар ёд дорад, ибораҳоеро, ки аз забони устод омирона садо медоданду иҷрояшон ҳатмӣ буд: “Канӣ, рӯзномаатро болои мизи ман гузор! Ва ё “Пагоҳ ҳамроҳи падару модарат ба мактаб биё!”. Дар ҳама ҳолат дар хона кӯдакро ҷазо интизор буд, чун устод ҳамеша ҳақ буд. Албатта, баъзан каҷравию итоат накарданҳо буданд, вале дар онҳо низ як навъ тартиботи дақиқе ҷорӣ буд: “Ман хонандаи мактабам ва бояд калонсолонро эҳтиром кунам, аз гапи устодон берун набароям” ва монанди инҳо.


ОЗОДӢ. ЗЕРИ ИН МАФҲУМ ЧИРО МЕФАҲМЕМ?

Кӯдакон нисбат ба устодон дағалрафторию дағалгуфторӣ мекунанд. Ва тавре гуфтем, ин аъмоли худро тавассути телефонҳои мобилӣ сабт ва дар шабакаҳои иҷтимоӣ расонаӣ мекунанд. Аз чӣ бошад, онҳо бовар доранд, ки барои чунин рафтору гуфтор муҷозоте намешаванд, қонунгузорӣ барои чунин аъмол ҷазои муносибе таъин накардааст ва дар муҳити оила низ онҳо пуштибонҳои боэътимоде доранд, чун падари мансабдору модари ҷасур, ки ҳама вақт далел доранд барои сафед кардани фарзанди худ. Баъзан дар чунин ҳолатҳо гунаҳкори асосиро низ пайдо мекунанд. Ӯ омӯзгор аст.

Таҳлилҳо нишон додаанд, ки 70 фоизи омӯзгорону мураббиҳо, ақаллан як маротиба ҳам бошад, ба зӯроварию таҳдид ва беэҳтиромии шогирдон мувоҷеҳ шудаанд. Хаста шудану тарки пеша кардани омӯзгорон ин мавзӯи баҳси дигар аст.

Ҳолатҳое зиёд ба чашм мехӯрад, ки волидони аз асли матлаб ноогоҳ ба мактаб тохта, бо устодоне, ки аз фарзандашон эроде гирифтааст ва ё барои рафтори нодурусту тайёр накардани дарс баҳои паст гузоштааст, ҷанҷолу хархаша мекунанд. Дар ҳоле ки ҳам хонанда хуб медонад, ки худаш гунаҳкор аст ва ҳам устод, вале модар ё падар доду фарёд зада, бо суханҳои пасту баланд таҳдид мекунанд, ки ба мақомоти болоӣ шикоят хоҳанд кард. Ва боз омӯзгор гузашт мекунад. Чаро? Чун дар ҳар як синф беш аз 30 нафар хонанда ҳасту баҳсу пархош бо волидони ҳар кадоми онҳо, ба ҳар кадоме фаҳмондани вазъият, хоса замоне ки тарафи муқобил омодаи шунидани ҳеҷ гуна ҳарфе нест, ғайриимкон аст.

Албатта, дар ҳама касбу кор ва дар касби омӯзгорӣ низ одамони тасодуфӣ ҳастанд, вале аксаран омӯзгорон мехоҳанд, дар зеҳни кӯдакон барои ҳамеша чун ашхоси хушқалбу бомаърифат ва намунаи ибрати тамоми аҳли ҷомеа нақш банданд.


ДАХОЛАТИ ВОЛИДОН ЧӢ ОҚИБАТҲО ДОШТА МЕТАВОНАД?

Омӯзгороне низ ҳастанд, ки баъди мавриди таҳқиру беэҳтиромии волидон қарор гирифтан, дилсарду бепарво шуда, ба кӯдаки онҳо эътибори зарурӣ намедиҳанд. Модар мехоҳад, ки фарзандаш ҳар амали дилхоҳашро анҷом диҳад? Бигзор! Чун дар ҳама ҳолат ҳам боз омӯзгор гунаҳкор аст. Кӯдак, ки худро назорат ва идора карда наметавонад, дар чунин ҳолатҳо бетарафиро нисбат ба худ ҳис карда, бадрафтортар мешавад.

Ва оқибати дахолати волидон ба кори омӯзгору мактаб дар хона бештар бармало хоҳад шуд. Вақте чунин баҳсу муноқишаҳо дар ҳузури кӯдакон ба миён меояд, на танҳо обрӯю эътибори омӯзгор, балки обрӯю эътибори калонсолон, аз он ҷумла волидон низ дар назди насли наврасу ҷавон коста мегардад.

Ҳамин тариқ, дигар сухани падару модар низ ба фарзанд таъсиргузор нахоҳад буд. Чун дар зеҳнаш аллакай андешае шакл мегирад, ки ӯ хоҳ ҳақ бошад, хоҳ ноҳақ, модараш ба мактаб омада, “ҳамаро ба ҷояш мешинонад”.

Баъдан идора кардани чунин наврасон хеле мушкил хоҳад шуд, хоса вақте онҳо мебинанд, ки беҳтарин муҳофизат ин ҳуҷум аст. Онҳо чунин меандешанд, ки бо роҳи таҳдиду зӯроварӣ ва доду фарёд ҳама мушкилот ҳал хоҳад шуд, чун модар ё падари онҳо борҳо аз ин усул кор гирифтаву “муваффақ” низ шудаанд. Ва яқин ин усулро на танҳо дар мактаб ба кор мебаранд.

Ҳамин вазъу бархӯрдҳои одӣ ба он боис мегардад, ки минбаъд наврасон даст ба муноқишаҳои бузург зананд, ба беморхона афтидаву ба маҳкамаҳо кашида шаванд, бадмасту нашъаманд шаванд. Рондани воситаҳои нақлиёт бошад, барои наврасон хатари марговар дорад, ҳам барои худи онҳо ва ҳам барои атрофиён.


КӮДАКОН НИЗ МЕХОҲАНД, КИ…

Баъзан худи кӯдакон низ мехоҳанд, ки хоҳишҳои онҳоро рад кунанд. Ба онҳо тартибу низом бештар аз ҳама қишрҳои дигар зарур аст. Онҳо ҳадду ҳудуди озодию мустақилияти худро назора намуда, баъзан мехоҳанд, ки мо, калонсолон онҳоро сари вақт аз роҳи хато баргардонем. Аксари рафтору гуфтори кӯдакону наврасон танҳо хостани он аст, ки ба онҳо таваҷҷуҳ зоҳир карда шавад.


БА ҶОИ ХУЛОСА

Шояд дар ин навиштаҳо аз рӯи эҳсос ба зиёдаравӣ роҳ дода шуда бошад, шояд ба иззати нафси нафаре расида бошем. Зеро на ҳама насли наврасу ҷавон хатокору бетарбия ба воя мерасад. Миёни ин насл ашхоси оқилу гапдаро, бомаърифату ботарбия зиёд аст. Волидон низ дар таълиму тарбияи онҳо саъю кӯшиши зиёд ба харҷ медиҳанд. Албатта, ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳои кӯдак хуб аст. Ба мактаб рафтану аз ҷараёни таҳсили фарзанд, аз муносибату муоширати онҳо бо ҳамсабақону устодон огаҳ будани волидон амри зарурист. Вале ҳамеша бояд ба вазъият, на танҳо аз дидгоҳу аз суханони фарзанди худ, балки аз дидгоҳи дигарон низ баҳогузорӣ намоем. Чун ин пеш аз ҳама ба манфиати худи мо хоҳад буд.

Шаҳло ЭШОНОВА, "ҶТ"