ҶОМЕА
Душанбе 29 Апрел 2024 11:35
ё чаро афсонагӯӣ миёни бонувон кам ба назар мерасад?
Буд, набуд... Чунин аст оғози ҳама афсонаҳо, ки моро мебарад ба олами дигар: олами руъёҳо, олами асрорҳо, олами саргузаштҳо, олами беғамиҳо, олами нотакрору биҳиштии кӯдакӣ...
Бисёриҳо бар он назаранд, ки хотироти рангинтарини даврони кӯдакӣ ҳамонест, ки волидон пеш аз хоб ба ҷигарбандонашон афсона мехонанд. Ҳар як нафари мо дар хотир дорем, ки бо шунидани садои фораму гӯшнавози модар дар сукути асроромези шабонгоҳ шабаҳи ҳар гуна қаҳрамонони афсонавӣ бо рангу ҷилои мухталиф пеши назар намуда, моро ба сайри олами дигар мебурданд, олами нотакрори афсона, ки барои ҳамешагӣ дар ёдҳо боқӣ мемонад. Баъзан ба назар чунин мерасад, ки калонсолон низ ба шунидани афсона ниёз доранд, чун афсона моро аз мушкилу монаеҳо, ҳаяҷону изтироб, ташвишу нигарониҳо ва дар маҷмуъ аз олами тазодҳо ба олами руъёҳо мебарад. Паҳлуи ҷолибтарини афсонаҳо ин аст, ки аксари онҳо интиҳо ё анҷоми хуб доранд, ки ин боварию эътимодро меафзояд, шахс муътақид мегардад, ки ҳамеша некӣ бар бадӣ ғолиб меояду поёни шаби сиёҳ сафед аст, ҳар амалеро подоше ҳасту ҳеҷ гуноҳу ҳеҷ кирдори бад бе ҷазо намемонад ва асло набояд пеши мушкилу монеаҳо таслим шуд ва аз нобарориҳо маъюсу руҳафтода гашт.
Бегумон, ҳар як падару модар медонад, ки ба кӯдакон бояд афсона хонд. Аммо магар ҳамаи онҳо медонанд, ки чаро ба кӯдакон бояд афсона хонд?
Ба андешаи равоншинос Нодир Амонов хондани афсона ба рушди минбаъдаи шахсияти кӯдак, ҳосил намудани малакаҳои нав, робитаи ӯ бо ҷомеа, инкишофи рӯҳию равонӣ ва худбаҳодиҳии ӯ таъсири мусбат мерасонад. “Тавассути афсона кӯдак дунёро меомӯзад, неку бадро фарқ менамояд, аз паҳлуҳои гуногуни зиндагӣ огаҳ мешавад. Худро ба каҳрамони он монанд карда, хислатҳои муҳимашро аз қабили ростқавлӣ, поктинатӣ, бовиҷдонӣ, мардонагӣ ва ғайра ба худ гирифта идеале месозаду ба он пайравӣ менамояд. Ҳамзамон, афсона доираи муносибати хурдсолонро бо ҷомеа васеъ гардонида, дар ҳалли ҳар гуна мушкилот барояшон кумак мерасонад”, - изҳор дошт ӯ.
Воқеан, забони пур аз розу ниёзи афсонаҳо равзанаи дидгоҳи кӯдаконро убур намуда, ба хазинаи маърифати онҳо ганҷинаи наву тозае зам мекунад. Чӣ қадар ки дар хурдсолӣ ба кӯдакон афсонаи бештар бихонему моҳияти онҳоро дар шуурашон ҷо кунем, ҳамон андоза онҳо ашхоси боиродаву муваффақ ба камол мерасанд.
Фарҳангшинос Ф. Давлатёров доир ба нақши афсона дар тарбияи инсон чунин ибрози ақида намуд: “Аслан, асотир ва ё ба истилоҳи дигар устураҳо аз унсурҳои муҳими фарҳанг буда, дар ташаккули маънавии мардум аз қадим бениҳоят нақши муҳим доранд. Зеро ки аз қадим он тафаккури эҷодии халқро нишон медод ва дар тарбияи насли инсон нақши бениҳоят муассир дошт. Вазифаи аз ҳама муҳими асотир тарбия кардан аст. Аммо айни замон доираи асотир ва ё афсонаҳо каме маҳдуд шудааст. Чунки дар замони муосир воситаҳои техникӣ хеле зиёд гардидаанд, ки ҷойи афсонаро иваз карда, онро то андозае маҳдуд гардонидаанд. Бинобар ин, дар шароити имрӯз ба ин масъала аҳамияти ҷиддӣ додан даркор аст. Чун бунёди инсон аз оила сар мезанад, волидайнро зарур аст, ки ба тарбияи фарзанд диққати ҷиддӣ диҳанд. Вақти муайянеро барои кӯдак ҷудо намуда, барояш афсонаҳои шавқангези завқовару дилгармкунанда, муҳаббатпарварона ба Ватану модару аҳли диёр нақл кунад. Тамошои ҳар гуна фиттаҳо ва ё бозиҳои электрониро, ки дар он мавзӯъҳои даҳшатангезу иғвоангез, қатлу ғорат ҳаст, ки метавонад майнаи кӯдакро бо чизҳои бегона пур кунад, манъ намояд. Дар боғчаҳои кӯдакона бевосита барномаҳоеро ҷорӣ намоянд, ки мураббиён пеш аз хоб ба кӯдакон вақт ҷудо намуда, афсона хонанд. Ба воситаи асотир, ё афсона мо метавонем насли хурдро ба фарҳанги миллӣ, одатҳои мардумӣ ошно сохта, худшиносии миллиро дар замирашон тарбия кунем.
Барои кӯдакон чӣ гуна афсонаҳоро интихоб кунем, то ба завқи онҳо созгор ва барои рушди минбаъдаашон мусоид бошанд? Омӯзгори ботаҷриба, собиқадори соҳаи маориф Ҷавоҳир Саидхоҷаева ба ин суоли мо чунин посух дод: “Муҳим он аст, ки кӯдак аз овони хурдсолӣ ба мутолиа оғоз намояд. Китоб барои ташаккулёбии ҳама ашхос ва дар ҳама синну сол мусоидат карда метавонад, хоҳ он китобчаи иборат аз якчанд саҳифаҳои қатшуда бошаду хоҳ романи 300-саҳифагии бе расму бе ороиш.”
Ба таъкиди мавсуф аз рӯзе, ки кӯдак ба шинохтану фарқ кардани ашёҳо шурӯъ мекунад, барояш китоб, яъне афсона бояд хонд. Барои хурдсолон аввал хондани ҳар гуна тезгӯякҳо, сипас шеърҳои кӯдаконаи хушоҳангу мавзун тавсия дода мешавад. Такроран хондани матнҳои хушоҳанг барои ташаккули нутқи кӯдакон кумак расонида, илова бар ин хобовар мебошанд. Баъдан хондани повесту ҳикояҳои хурдҳаҷм аз манфиат холӣ нест.
Афсонаҳои халқӣ дар миёни мардум маҳбубияти бештар доранд. Онҳо бо вуҷуди он ки аз насл ба насл мегузаранд, ҳамчунон бетағйир боқӣ мемонанд. Кӯдакон тавассути афсонаҳо қариб ки тамоми ҷузъиёти зиндагии қаҳрамонони дӯстдоштаашонро аз сар мегузаронанд ва кӯшиш мекунанд, ки ба ҳар як рафтору амали онҳо тақлид кунанд. Тавассути забони афсонаҳо ба кӯдакон фаҳмондани ҳақиқат хеле осону муфид аст. Масалан, наранҷондани аз худ хурдсолон, дурӯғ нагуфтан, адолатпарварию одамдӯстӣ, меҳру шафқат ва бетараф набудан нисбат ба ғаму шодии дигарон, зиракиву боҳушӣ ва ғайраҳо.
Дар аксари афсонаҳо некӣ бар бадӣ пирӯз мешавад. Ин бошад, барои кӯдак хеле муҳим аст ва дар кӯдакон хислатҳои далериву шуҷоатро рушд медиҳад. Чун вақте шахс бовар дорад, ки некӣ ҳамеша ғолиб меояд, ӯ бо ҷасорат ба пеш рафтанро меомӯзад.
Донишҷӯ Умедалӣ Холов аз он ки афсонахонии волидон камтар ба назар мерасад, изҳори нигаронӣ намуда, чунин мегӯяд: “Мутаассифона, айни замон ҷои афсонахонии модаронро телефонҳои мобилӣ, ё бозиҳои гуногуни компютерӣ гирифтааст. На ҳар падару модар ҳавсала ва вақти ба кӯдакони худ афсонахонӣ дорад. Замоне мо хурд будем, афсонаҳои “Бузаки ҷингилапо”, “Деви ҳафтсар”, “Нахӯдак”, “Кулчача” ва ба монанди инро ба мо нақл мекарданд, ки мо бо шавқи зиёд гӯш мекардем. Имрӯзҳо бошад, волидон ба насли хурд афсона намегӯянд. Бояд ба кӯдак бештар афсона хонд. Зеро вақте кӯдак афсонаро мешунавад, хубу бад, сиёҳу сафедро аз якдигар фарқ менамояд. Ғайри ин, аз шунидани афсона дониши кӯдак низ ташаккул меёбад.”
Воқеан, кӯдак шунидани афсонаҳои ҷолибро на камтар аз аллаи модар дӯст медорад. Илова бар ин афсонаҳо зеҳни кӯдаконро ба ҷунбиш меоранд, онҳоро ба фикр кардан водор месозанд. Суоле ба миён меояд, ки аз кадом синну сол ба кӯдакон афсона бихонем? Ба таъкиди равоншиносон афсонахониро ба кӯдак аз батни модар шурӯъ бояд кард. Баъди таваллуди тифл ҳамзамон бо алла модар метавонад ба тифли худ афсонахонӣ низ кунад ва агар афсона бо ҳамон лаҳну бо ҳамон оҳанги алла хонда шавад, кӯдак ба он дарҳол одат мекунаду дил мебандад.
Албатта, афсонаҳоро низ мутобиқ ба синну сол ва завқу салиқаи кӯдакон бояд интихоб намоем. Масалан, аз 2-солагӣ ба кӯдак хондани афсонаҳои “Бузаки ҷингилапо”, “Кулчача”, “Моҳичаи тиллоӣ”, “Рӯбоҳ ва лаклак”, Лаку Пак” ва монанди инҳо мувофиқи мақсад аст. Аз синни 2 то 5-солагӣ дар кӯдакон қобилияти дарк кардани фантазия (хаёлот) пайдо мешавад. Аз синни 5 то 7-сола бошад, кӯдакон ба афсонаҳои сужаи ҳархела дошта ва ё пур аз саргузашту моҷароҳо мароқ зоҳир мекунанд. Аммо як чизро набояд сарфи назар кард, ки барои кӯдак дар ҳама синну сол ҳатман он адабиётеро пешниҳод намоем, ки на писанди мо, балки писанди худи ӯст.
Агар дар қиссаву афсонаҳо қаҳрамонҳо ва ашёҳои барои кӯдакон ошно зиёд бошад, ин шавқу завқи онҳоро бештар бедор месозад. Масалан, онҳо қиссаҳоеро, ки дар бораи ҳамсолонашон, дар бораи падару модар ва хоҳару бародаронашон ва дар бораи худи онҳо бофта мебарорем, хеле дӯст медоранд. Ва ҳатман анҷоми афсона бояд ҷолиб бошад. Масалан, кӯдак шунидани инро дӯст медорад, ки баъди ба охир расидани афсона ҳама рафта мехобанд. “Ба шумо хоби ширин орзумандем”, - ин аст анҷоми хеле ҷолибу хотирмони афсонахониҳо.
Ба кӯдакон афсона туҳфа кунед, афсона бихонед, ҳамроҳашон афсона бофта бароред, то зиндагиашон мисли афсона ширину мароқангез гардад.
Шаҳло ЭШОНОВА, “ҶТ”
Гулноза ҚОСИМОВА,
волонтёри “ҶТ”
Буд, набуд... Чунин аст оғози ҳама афсонаҳо, ки моро мебарад ба олами дигар: олами руъёҳо, олами асрорҳо, олами саргузаштҳо, олами беғамиҳо, олами нотакрору биҳиштии кӯдакӣ...
Бисёриҳо бар он назаранд, ки хотироти рангинтарини даврони кӯдакӣ ҳамонест, ки волидон пеш аз хоб ба ҷигарбандонашон афсона мехонанд. Ҳар як нафари мо дар хотир дорем, ки бо шунидани садои фораму гӯшнавози модар дар сукути асроромези шабонгоҳ шабаҳи ҳар гуна қаҳрамонони афсонавӣ бо рангу ҷилои мухталиф пеши назар намуда, моро ба сайри олами дигар мебурданд, олами нотакрори афсона, ки барои ҳамешагӣ дар ёдҳо боқӣ мемонад. Баъзан ба назар чунин мерасад, ки калонсолон низ ба шунидани афсона ниёз доранд, чун афсона моро аз мушкилу монаеҳо, ҳаяҷону изтироб, ташвишу нигарониҳо ва дар маҷмуъ аз олами тазодҳо ба олами руъёҳо мебарад. Паҳлуи ҷолибтарини афсонаҳо ин аст, ки аксари онҳо интиҳо ё анҷоми хуб доранд, ки ин боварию эътимодро меафзояд, шахс муътақид мегардад, ки ҳамеша некӣ бар бадӣ ғолиб меояду поёни шаби сиёҳ сафед аст, ҳар амалеро подоше ҳасту ҳеҷ гуноҳу ҳеҷ кирдори бад бе ҷазо намемонад ва асло набояд пеши мушкилу монеаҳо таслим шуд ва аз нобарориҳо маъюсу руҳафтода гашт.
Бегумон, ҳар як падару модар медонад, ки ба кӯдакон бояд афсона хонд. Аммо магар ҳамаи онҳо медонанд, ки чаро ба кӯдакон бояд афсона хонд?
Ба андешаи равоншинос Нодир Амонов хондани афсона ба рушди минбаъдаи шахсияти кӯдак, ҳосил намудани малакаҳои нав, робитаи ӯ бо ҷомеа, инкишофи рӯҳию равонӣ ва худбаҳодиҳии ӯ таъсири мусбат мерасонад. “Тавассути афсона кӯдак дунёро меомӯзад, неку бадро фарқ менамояд, аз паҳлуҳои гуногуни зиндагӣ огаҳ мешавад. Худро ба каҳрамони он монанд карда, хислатҳои муҳимашро аз қабили ростқавлӣ, поктинатӣ, бовиҷдонӣ, мардонагӣ ва ғайра ба худ гирифта идеале месозаду ба он пайравӣ менамояд. Ҳамзамон, афсона доираи муносибати хурдсолонро бо ҷомеа васеъ гардонида, дар ҳалли ҳар гуна мушкилот барояшон кумак мерасонад”, - изҳор дошт ӯ.
Воқеан, забони пур аз розу ниёзи афсонаҳо равзанаи дидгоҳи кӯдаконро убур намуда, ба хазинаи маърифати онҳо ганҷинаи наву тозае зам мекунад. Чӣ қадар ки дар хурдсолӣ ба кӯдакон афсонаи бештар бихонему моҳияти онҳоро дар шуурашон ҷо кунем, ҳамон андоза онҳо ашхоси боиродаву муваффақ ба камол мерасанд.
Фарҳангшинос Ф. Давлатёров доир ба нақши афсона дар тарбияи инсон чунин ибрози ақида намуд: “Аслан, асотир ва ё ба истилоҳи дигар устураҳо аз унсурҳои муҳими фарҳанг буда, дар ташаккули маънавии мардум аз қадим бениҳоят нақши муҳим доранд. Зеро ки аз қадим он тафаккури эҷодии халқро нишон медод ва дар тарбияи насли инсон нақши бениҳоят муассир дошт. Вазифаи аз ҳама муҳими асотир тарбия кардан аст. Аммо айни замон доираи асотир ва ё афсонаҳо каме маҳдуд шудааст. Чунки дар замони муосир воситаҳои техникӣ хеле зиёд гардидаанд, ки ҷойи афсонаро иваз карда, онро то андозае маҳдуд гардонидаанд. Бинобар ин, дар шароити имрӯз ба ин масъала аҳамияти ҷиддӣ додан даркор аст. Чун бунёди инсон аз оила сар мезанад, волидайнро зарур аст, ки ба тарбияи фарзанд диққати ҷиддӣ диҳанд. Вақти муайянеро барои кӯдак ҷудо намуда, барояш афсонаҳои шавқангези завқовару дилгармкунанда, муҳаббатпарварона ба Ватану модару аҳли диёр нақл кунад. Тамошои ҳар гуна фиттаҳо ва ё бозиҳои электрониро, ки дар он мавзӯъҳои даҳшатангезу иғвоангез, қатлу ғорат ҳаст, ки метавонад майнаи кӯдакро бо чизҳои бегона пур кунад, манъ намояд. Дар боғчаҳои кӯдакона бевосита барномаҳоеро ҷорӣ намоянд, ки мураббиён пеш аз хоб ба кӯдакон вақт ҷудо намуда, афсона хонанд. Ба воситаи асотир, ё афсона мо метавонем насли хурдро ба фарҳанги миллӣ, одатҳои мардумӣ ошно сохта, худшиносии миллиро дар замирашон тарбия кунем.
Барои кӯдакон чӣ гуна афсонаҳоро интихоб кунем, то ба завқи онҳо созгор ва барои рушди минбаъдаашон мусоид бошанд? Омӯзгори ботаҷриба, собиқадори соҳаи маориф Ҷавоҳир Саидхоҷаева ба ин суоли мо чунин посух дод: “Муҳим он аст, ки кӯдак аз овони хурдсолӣ ба мутолиа оғоз намояд. Китоб барои ташаккулёбии ҳама ашхос ва дар ҳама синну сол мусоидат карда метавонад, хоҳ он китобчаи иборат аз якчанд саҳифаҳои қатшуда бошаду хоҳ романи 300-саҳифагии бе расму бе ороиш.”
Ба таъкиди мавсуф аз рӯзе, ки кӯдак ба шинохтану фарқ кардани ашёҳо шурӯъ мекунад, барояш китоб, яъне афсона бояд хонд. Барои хурдсолон аввал хондани ҳар гуна тезгӯякҳо, сипас шеърҳои кӯдаконаи хушоҳангу мавзун тавсия дода мешавад. Такроран хондани матнҳои хушоҳанг барои ташаккули нутқи кӯдакон кумак расонида, илова бар ин хобовар мебошанд. Баъдан хондани повесту ҳикояҳои хурдҳаҷм аз манфиат холӣ нест.
Афсонаҳои халқӣ дар миёни мардум маҳбубияти бештар доранд. Онҳо бо вуҷуди он ки аз насл ба насл мегузаранд, ҳамчунон бетағйир боқӣ мемонанд. Кӯдакон тавассути афсонаҳо қариб ки тамоми ҷузъиёти зиндагии қаҳрамонони дӯстдоштаашонро аз сар мегузаронанд ва кӯшиш мекунанд, ки ба ҳар як рафтору амали онҳо тақлид кунанд. Тавассути забони афсонаҳо ба кӯдакон фаҳмондани ҳақиқат хеле осону муфид аст. Масалан, наранҷондани аз худ хурдсолон, дурӯғ нагуфтан, адолатпарварию одамдӯстӣ, меҳру шафқат ва бетараф набудан нисбат ба ғаму шодии дигарон, зиракиву боҳушӣ ва ғайраҳо.
Дар аксари афсонаҳо некӣ бар бадӣ пирӯз мешавад. Ин бошад, барои кӯдак хеле муҳим аст ва дар кӯдакон хислатҳои далериву шуҷоатро рушд медиҳад. Чун вақте шахс бовар дорад, ки некӣ ҳамеша ғолиб меояд, ӯ бо ҷасорат ба пеш рафтанро меомӯзад.
Донишҷӯ Умедалӣ Холов аз он ки афсонахонии волидон камтар ба назар мерасад, изҳори нигаронӣ намуда, чунин мегӯяд: “Мутаассифона, айни замон ҷои афсонахонии модаронро телефонҳои мобилӣ, ё бозиҳои гуногуни компютерӣ гирифтааст. На ҳар падару модар ҳавсала ва вақти ба кӯдакони худ афсонахонӣ дорад. Замоне мо хурд будем, афсонаҳои “Бузаки ҷингилапо”, “Деви ҳафтсар”, “Нахӯдак”, “Кулчача” ва ба монанди инро ба мо нақл мекарданд, ки мо бо шавқи зиёд гӯш мекардем. Имрӯзҳо бошад, волидон ба насли хурд афсона намегӯянд. Бояд ба кӯдак бештар афсона хонд. Зеро вақте кӯдак афсонаро мешунавад, хубу бад, сиёҳу сафедро аз якдигар фарқ менамояд. Ғайри ин, аз шунидани афсона дониши кӯдак низ ташаккул меёбад.”
Воқеан, кӯдак шунидани афсонаҳои ҷолибро на камтар аз аллаи модар дӯст медорад. Илова бар ин афсонаҳо зеҳни кӯдаконро ба ҷунбиш меоранд, онҳоро ба фикр кардан водор месозанд. Суоле ба миён меояд, ки аз кадом синну сол ба кӯдакон афсона бихонем? Ба таъкиди равоншиносон афсонахониро ба кӯдак аз батни модар шурӯъ бояд кард. Баъди таваллуди тифл ҳамзамон бо алла модар метавонад ба тифли худ афсонахонӣ низ кунад ва агар афсона бо ҳамон лаҳну бо ҳамон оҳанги алла хонда шавад, кӯдак ба он дарҳол одат мекунаду дил мебандад.
Албатта, афсонаҳоро низ мутобиқ ба синну сол ва завқу салиқаи кӯдакон бояд интихоб намоем. Масалан, аз 2-солагӣ ба кӯдак хондани афсонаҳои “Бузаки ҷингилапо”, “Кулчача”, “Моҳичаи тиллоӣ”, “Рӯбоҳ ва лаклак”, Лаку Пак” ва монанди инҳо мувофиқи мақсад аст. Аз синни 2 то 5-солагӣ дар кӯдакон қобилияти дарк кардани фантазия (хаёлот) пайдо мешавад. Аз синни 5 то 7-сола бошад, кӯдакон ба афсонаҳои сужаи ҳархела дошта ва ё пур аз саргузашту моҷароҳо мароқ зоҳир мекунанд. Аммо як чизро набояд сарфи назар кард, ки барои кӯдак дар ҳама синну сол ҳатман он адабиётеро пешниҳод намоем, ки на писанди мо, балки писанди худи ӯст.
Агар дар қиссаву афсонаҳо қаҳрамонҳо ва ашёҳои барои кӯдакон ошно зиёд бошад, ин шавқу завқи онҳоро бештар бедор месозад. Масалан, онҳо қиссаҳоеро, ки дар бораи ҳамсолонашон, дар бораи падару модар ва хоҳару бародаронашон ва дар бораи худи онҳо бофта мебарорем, хеле дӯст медоранд. Ва ҳатман анҷоми афсона бояд ҷолиб бошад. Масалан, кӯдак шунидани инро дӯст медорад, ки баъди ба охир расидани афсона ҳама рафта мехобанд. “Ба шумо хоби ширин орзумандем”, - ин аст анҷоми хеле ҷолибу хотирмони афсонахониҳо.
Ба кӯдакон афсона туҳфа кунед, афсона бихонед, ҳамроҳашон афсона бофта бароред, то зиндагиашон мисли афсона ширину мароқангез гардад.
Шаҳло ЭШОНОВА, “ҶТ”
Гулноза ҚОСИМОВА,
волонтёри “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед