КИТОБХОНА
Душанбе 04 Ноябр 2024 06:39
Чанде пеш аз ҷониби Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ифтихори ҷашни 33-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба кормандони касбу кори гуногун мукофотҳои олии давлатӣ ва ҷоизаву унвонҳои фахрӣ супорида шуд. Ҷоизадорон онҳое буданд, фаъолияташон арзанда ҳасту натиҷаҳои ба дастоварда шоиста.
Равшан Махсумзод адиби шинохтаю сермаҳсул, муовини раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон низ сазовор шуморида шуд ба гирифтани Ҷоизаи давлатии ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакӣ. Воқеан, навиштаҳои нависанда наванду номовар.
Ба зудиҳо фаро мерасад солгарди умр низ. Ба ин хотир моро баҳона буд бешумор барои суҳбат ва дидор. Бо чанд суоле сайр кардем ба андешаҳои устод Равшан Махсумзод.
– Дар оғози суҳбатамон шуморо ба муносибати сазовор шуданатон ба Ҷоизаи давлатии ба номи Абуабадулло Рӯдакӣ муборакбод мегӯям.
– Ташаккур.
– Баъзеҳо ба ин назаранд, ки гирифтани унвон ё ҷоиза масъулияти бештар меафзояд ба фаъолияташон. Бархе онро подоши заҳмати чандинсола мехонанду расидан ба қуллаи мурод. Ба шумо чӣ гуна эҳсос бахшид соҳиб шудан ба ҷоиза?
– Ҳарчанд соҳиби ҷоиза шудан хушоянд аст, аммо гумон намекунам, ки соҳиби ҷоиза шудан расидан ба қуллаи мурод бошад ва ё адиб ба хотири ҷоиза гирифтан бинависад. Ҳар касе ба дарди навиштан гирифтор шавад, дигар то дами вопасин аз ин банд раҳоӣ ёфта наметавонад. Сангин аст ин кор ва вақте ки маҳсули он аз ҷониби хонанда хуш истиқбол мешавад ва ё ба мукофоту унвон қадр мегардад, масъулияти адиб дар назди хонандаю адабиёт дучанд афзуда, музоаф кор мекунад, то дар оянда низ бо асарҳои пурбори хеш муҳаббати хонандаю қадрдониро сазовор шавад.
– Чаро имсол дар қиёс ба солҳои пешин гирандагони ин ҷоиза бештар буданд?
– Мувофиқи Низомномаи Ҷоизаи давлатии ба номи Абуабдулло Рӯдакӣ дар соҳаи адабиёт, санъат, меъморӣ ва журналистика, ки дар ду сол як маротиба дода мешавад, ҳафт ҷоиза муқаррар карда шудааст. Тавре дар низомнома омадааст, он ба гурӯҳи ҳунарпешаҳое ки саҳмашон дар офаридани асари пешниҳодшуда ҳалкунанда бошад, низ дода мешавад. Ва тибқи низомнома имсол як ҷоиза дар соҳаи санъати театр ва синамо ба ҳайати ҳунарии филми бадеии “Роҳ” (коргардон, муаллифи филмнома, оҳангсоз, наворбардор, ва чор нафар иҷрокунандагони нақши асосӣ) дода шуд.
– Хуб, биёед, дар бораи худатон суҳбат мекунем. Тавре хабар ёфтем, зодрӯзатон наздик аст. Одамон гузашти умрро ҳар гуна қабул мекунанд. Бархе аз гузашти он бепарвоянд. Баъзеҳо мегӯянд, ки одами хуб пир намешавад ва ҳоказо. Шумо чӣ андеша доред ба ин?
– Баръакс, одамони хуб барвақт пир мешаванд. Зеро хуб будан корест мушкил, заҳмат металабад он: бояд ҳамеша ба ғами дигарон шарик бошӣ, аз худ бигузарӣ, манфиати дигаронро аз суди хеш авло бидонӣ, талх бошад ҳам, дар ҳама маврид ҳақиқатро бигӯӣ, ки ин ба бисёриҳо намефорад ва ҳоказо. Баъдан, ба андешаи банда барои инсони худогоҳ дарозию кӯтоҳии умр муҳим нест, он бояд пурбор бошад, беҳуда нагузарад. Инсонҳое ҳастанд, ки ниҳоят умри кӯтоҳ мебинанд, аммо корҳои бузургро анҷом дода, умри абад меёбанд. Ва ё бархе ба накӯкорӣ дар замини хотироти одамон ҷовидон маскун мегарданд. Баръакси онҳо нафароне ҳастанд, ки навад-сад сол мезиянду аз худ асаре намегузоранд ва баробари ҷисман аз байн рафтанашон ному нишонашон низ ба гӯр меравад, аз ёди одамон зудуда мегарданд. Мусаллам аст, ки аз ин гуна дуру дароз зистан ягон суде нест. Ҳамагон медонем, лаҷоми умри инсон дар дасти ӯ нест. Хоҳӣ-нахоҳӣ мисли оби равон мегузарад он. Муҳим ана ҳамин нуктаро ҳаргиз аз ёд набарорем, бикӯшем то аз худ номи нек гузорем.
АДАБИЁТ ВА ЖУРНАЛИСТИКА
–Акнун, ба суроғи бачагиҳо меравем. Зодгоҳи шумо вилояти Сурхондарёи Ҷумҳурии Узбекистон аст. Омаданатон ба Тоҷикистон чӣ қисса дорад?
– Он замон дар зодгоҳи ман, деҳаи Дарбанди ноҳияи Бойсун, се мактаби тоҷикӣ буд, ки аксари хатмкунандагонаш барои идомаи таҳсил ба мактабҳои олии Тоҷикистон меомаданд. Ба нудрат ба донишкадаҳои Узбекистон мерафтанд, чунки забони узбекиро намедонистанд. Банда низ баъди ба итмом расондани мактаби миёнаи рустоямон ба нияти дохил шудан ба факултаи филологияи тоҷики Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон омадам ва инак зиёда аз чил сол аст, ки сокини Душанбеи нозанинам.
– Шумо дар риштаи журналистика таҳсил кардаед ва чанд сол ба сифати рӯзноманигор фаъолият доштед. Журна-листика ва адабиёт ду дунёи мухталифанд бароятон ва ё ба ҳам қарин?
– Ағлаби адибонамон қаламашонро, ба қавле, дар мактаби журналистика рост намудаанд. Нависандаи забардасти мо устод Фазлиддин Муҳаммадиев, ки нахуст фаъолияти эҷодиашро дар рӯзномаи “Тоҷикистони советӣ” оғоз кардааст, баъдҳо он айёмро бо меҳру муҳаббати беандоза ёд оварда, дар қиссаи “Писари газета” менависад: “Чашми ман ба олами аҷиби мо нахустин бор дар идораи ҳамин газета боз шудааст. Маънои калимаи олиҷаноби байналмилалии “коллектив”-ро бори аввал дар ҳамин ҷо дарк кардам… Аз ходимони пешина тақрибан касе намондааст имрӯз. Аммо ҳамин ки аз остонаи редаксия ворид шудам, маро ҳиссиёте фаро мегирад, ки онро кас ҳангоми мулоқот бо аввалин мактаб, нахустин устод эҳсос мекунад”.
Бовар дорам ҳар адибе ки аз мактаби журна-листика гузаштааст, ҳамин эҳсосро дорад. Журналистика мактаби хубест барои нависанда дар оғози кор. Зеро бо сухан сари кор гирифтан, ҳаётро меомӯзонад касби рӯзноманигорӣ. Сафарҳои хидматӣ, ҳангоми омода кардани мақолаю очерку мусоҳиба бо одамони касбу кори гуногун ҳамсуҳбат мешавад ӯ. Хулоса, адабиёт ва журналистика ба ҳам қаринанд, зеро ҳар ду ҳам эҷодкорист.
САТТОР ТУРСУН СУХАНРО ВУҶУДИ ЗИНДА МЕДОНИСТ
– Дар айёми донишҷӯӣ менавиштед. Фазои эҷодии эҷодкорони ҷавон чӣ гуна буд он замон?
– Хуб буд. Ҳангоми таҳсил дар факултаи филологияи тоҷики донишгоҳ ҳикояҳои шогирдонаи худро ба маҳфили “Адибони ҷавон”, ки роҳбараш профессор Раҳими Мусулмониён буд, пешниҳод мекардем. Устодон, ҳамсабақон ва дигар аъзоёни маҳфил андешаҳояшонро мегуфтанд, маслиҳат медоданд. Нахустин ҳикояи банда “Доғи замин” бо тавсияи маҳфили мазкур дар рӯзномаи “Ба қуллаҳои дониш”-и донишгоҳ ба табъ расида буд.
– Аз шогирдони содиқи устод Саттор Турсун маҳсуб меёбед. Ин пайванд аз куҷо шуруъ шуд?
– Ҳарчанд бо устод Саттор Турсун ҳамдиёрем, бо эшон хеле дер (соли 1998, замоне ки мухбири ҳафтаномаи “Чархи гардун” будам), ба мақсади анҷом додани мусоҳиба барои ин нашрия аз наз-дик шинос шудем. То он замон ҳама асарҳои ӯро хонда будам ва метавон гуфт нозукиҳои ҳикоянависиро каму беш аз навиштаҳои ин нависандаи чирадастамон омӯхтаам. Аммо устод ягон дастнависи ҳикоя ва қиссаҳои бандаро хонда, таҳрир накардаанд. Инро худашон дар чандин нишастҳо бо адибонамон иброз дошта буданд. Рости гап, намехостам эшонро заҳмат диҳам ба хондани дастнависҳоям. Баъди ба табъ расидани маҷмуаи қиссаву ҳикояҳоям ҳатман нусхаеро тақдим мекардам, баъзан баъди хондани онҳо андешаҳояшонро мегуфтанд. Устод Сатттор Турсун суханро вуҷуди зинда ва мақоми онро аз ҳама боло медонист, агар ҳатӯлкорию саҳлангорӣ, сафедро сиёҳ гуфтанро бинад, беибо фикрашро (баъзан ба лаҳни дурушт) мегуфт, ки ин ба баъзе ҳамқаламон хуш намеомад. Аз суҳбатҳои ӯ дар хусуси ҳунари нависандагӣ ва дигар масъалаҳои вобаста ба адабиёту ҳунар зиёд баҳра бардоштаам. Солҳои охир чашмонашон хира шуда буду аз хона намебаромаданд, зуд-зуд ба аёдаташон мерафтам ва рӯзе ки аз дунё гузаштанд, дар наздашон будам. Равонашон шод бод, дар рушди насри муосирамон ва тарбияи нависандагони ҷавон хидмати арзанда карданд.
– Аз соли 2000-ум узви Иттифоқи нависандагонед ва ҳоло ба ҳайси муовини раиси ИНТ фаъолият доред. Вазъи имрӯзаи Иттифоқ мувофиқ аст ба майли шумо?
– Бале.
– Чанде пеш муовини аввали раиси Иттифоқи нависандагон Ато Мирхоҷа аз насупоридани аъзоҳақӣ аз ҷониби адибон гуфт. Ба андешаатон сабаб чист? Оё метавон онро аз хуб набудани вазъи молиявии онҳо донист?
– Сабаби насупориданашон аз бепарвоист. Вагарна ҳаққи узвият дар як сол панҷоҳ сомонӣ ва барои нафақагирон 25 сомонист. Пасандоз кардани ин маблағи ночиз дар давоми сол ҳеҷ мушкилие надорад ва ба буҷаи оилавии онҳо халале намерасонад.
ИШТИРОКДОРОНИ НОМИНАТСИЯИ ЭҶОДИ НАСРИ ОЗМУНИ “ФУРӮҒИ СУБҲИ ДОНОӢ...” БОЯД КИ...
– Вазъи насри муосири моро нигароникунанда мегӯянд. Воқеан, майдони насри мо имрӯз то андозае холӣ мондааст. Чаро?
– Ҳоло ки нависандагони чирадасте чун Ӯрун Кӯҳзод, Абдулҳамид Самад, Сорбон, Кароматуллоҳи Мирзо, Барот Абдураҳмон ва дигарон қалам меронанд, эҷод мекунанд, нисбат ба насри муосири мо чунин қазоват кардан аз рӯи адолат нест. Шояд шумо кам будани нависандагони ҷавонро дар назар доред?
– Бале. Нависандаи шинохта устод Кароматулло Мирзоев дар суҳбате гуфта буд, ки мо дар ҷавонӣ аз адибони бузургсол дастгирии зиёд меёфтем. Шояд имрӯз ин гуна лутф аз ҷониби мо ба адибони навқалам кам бошад. Ба андешаи шумо ин метавонад яке аз омилҳои кам будани носирони ҷавон бошад?
– Имрӯз низ, ба қадри имкон, носирони ҷавон аз ҷониби Иттифоқи нависандагон ва устодон дастгирӣ меёбанд. Дар се сол як маротиба дар маркази вилоятҳои Хатлону ВМКБ, Суғд, ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ ва шаҳри Душанбе Машварати адибони ҷавон, аз ҷумла носирон баргузор мегардад. Нависандагони шинохтаямон бо адибони ҷавон мулоқоту машварат мекунанд, асарҳои пешниҳодшударо хонда, андешаҳояшонро иброз медоранд. Аз байни онҳо агар ҷавонони умедбахш бошанд, ҳикояҳояшон дар як маҷмуа ба табъ мерасад, баъзеашон агар арзанда бошанд, ба узвияти Иттифоқи нависандагон пазируфта мешаванд. Дари Иттифоқи нависандагон, аз ҷумла бахши насри он ҳамеша барои носирони ҷавон кушода аст. Ҳафтаномаи “Адабиёт ва санъат”, маҷаллаҳои “Садои Шарқ” ва “Помир” пайваста шеъру ҳикояҳои адибони ҷавонро ба табъ мерасонанд. Агар манзури шумову устод Кароматулло Мирзо дастгирии молиявӣ бошад, дар ин кор Иттифоқи нависандагон дасткӯтоҳ аст, имконияти зиёд надорад.
– Ба фикратон барои рушди насри муосир кадом роҳҳои ҳал вуҷуд дорад?
– Носирони ҷавон бояд бештар аз тарафи давлат дастгирӣ шаванд. Манзурам бо манзил дар пойтахт таъмин намудани онҳо ва ба нашр расонидани маҷмуаҳояшон. Баъзе носирони ҷавон азбаски дар пойтахт иҷоранишинанду маоши хуб намегиранд, аз навиштан дилсард шуда, шуғли сердаромадтарро пеша мекунанд, то соҳиби манзил шаванд, таъмини оилаашонро беҳ гардонанд. Худатон медонед, ки бе хотири ҷамъ кори эҷодӣ кардан душвор.
Дигар ин ки барои рушди насри муосир бояд мунаққидони мо фаъол бошанд. Агар мисли солҳои пешин аксари китобҳои тозанашр аз ҷониби мунаққидон нақд карда шавад, ҳам ба фоидаи адабиёт ва ҳам нависандагон аст. Зеро онҳо ба навиштаҳои худ аз нигоҳи дигар менигаранд, кӯшиш мекунанд, то камбудиҳои аз ҷониби мунаққидон ишорашударо бартараф намоянд. Нақди адабӣ масъулияти адибонро дар эҷоди асарҳои пухта меафзояд.
– Шумо барои чӣ менависед?
– Чунки ин кор ба ман маъқул аст, лаззат мебарам аз он. Одам бояд ба коре шуғл варзад, ки аз дасташ беҳтар меояд он ва аз ҳосили кори ӯ ба дигарон нафъе расад.
– Президенти кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чанде пеш аз тарзи баргузории озмунҳои ҷумҳуриявӣ дар солҳои охир танқид карданд ва таъкид намуданд, ки дар онҳо тағйирот ворид карда шавад. Яке аз ин озмунҳо “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” мебошад, ки шумо аъзои ҳакамонед дар он. Ба фикри шумо кадом тағйирот бояд ворид карда шавад дар шеваи баргузории он? Масалан, дар номинатсияи эҷоди наср?
– Воқеан ин озмун барои тарғиби китобу китобхонӣ саҳми бориз гузошт, мардуми моро, ки солҳои охир бо сабабҳои гуногун аз китоб дурӣ меҷустанд, дубора китобхон кард, волидайн барои фарзандонашон китоб ҷустуҷӯ мекунанд имрӯз. Бисёр китобхонаҳои деҳот, ки солҳо дар дарашон қуфл овезон буд, дарҳои худро боз карданд.
Дар хусуси гузаронидани номинатсияи эҷоди наср қаблан андешаҳоямро гуфта будам. Иштирокдорони он бояд дар ҳузури ҳакамон ва дар давоми вақти муайян шеър ё ҳикоя бинависанд, на ин ки навиштаҳои қаблан дар рӯзномаю маҷалла ва ҳатто китобҳои аз ҷониби дигарон таҳриршударо пешниҳод кунанд. Зеро мақсад аз баргузории номинатсияи мазкур дарёфти истеъдодҳои ҷавон аст. Шахси соҳибистеъдод дар чор-панҷ варақ низ метавонад ҳунарашро нишон диҳад.
Сайёраи ҚИЁМИДДИН, “ҶТ”
Равшан Махсумзод адиби шинохтаю сермаҳсул, муовини раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон низ сазовор шуморида шуд ба гирифтани Ҷоизаи давлатии ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакӣ. Воқеан, навиштаҳои нависанда наванду номовар.
Ба зудиҳо фаро мерасад солгарди умр низ. Ба ин хотир моро баҳона буд бешумор барои суҳбат ва дидор. Бо чанд суоле сайр кардем ба андешаҳои устод Равшан Махсумзод.
– Дар оғози суҳбатамон шуморо ба муносибати сазовор шуданатон ба Ҷоизаи давлатии ба номи Абуабадулло Рӯдакӣ муборакбод мегӯям.
– Ташаккур.
– Баъзеҳо ба ин назаранд, ки гирифтани унвон ё ҷоиза масъулияти бештар меафзояд ба фаъолияташон. Бархе онро подоши заҳмати чандинсола мехонанду расидан ба қуллаи мурод. Ба шумо чӣ гуна эҳсос бахшид соҳиб шудан ба ҷоиза?
– Ҳарчанд соҳиби ҷоиза шудан хушоянд аст, аммо гумон намекунам, ки соҳиби ҷоиза шудан расидан ба қуллаи мурод бошад ва ё адиб ба хотири ҷоиза гирифтан бинависад. Ҳар касе ба дарди навиштан гирифтор шавад, дигар то дами вопасин аз ин банд раҳоӣ ёфта наметавонад. Сангин аст ин кор ва вақте ки маҳсули он аз ҷониби хонанда хуш истиқбол мешавад ва ё ба мукофоту унвон қадр мегардад, масъулияти адиб дар назди хонандаю адабиёт дучанд афзуда, музоаф кор мекунад, то дар оянда низ бо асарҳои пурбори хеш муҳаббати хонандаю қадрдониро сазовор шавад.
– Чаро имсол дар қиёс ба солҳои пешин гирандагони ин ҷоиза бештар буданд?
– Мувофиқи Низомномаи Ҷоизаи давлатии ба номи Абуабдулло Рӯдакӣ дар соҳаи адабиёт, санъат, меъморӣ ва журналистика, ки дар ду сол як маротиба дода мешавад, ҳафт ҷоиза муқаррар карда шудааст. Тавре дар низомнома омадааст, он ба гурӯҳи ҳунарпешаҳое ки саҳмашон дар офаридани асари пешниҳодшуда ҳалкунанда бошад, низ дода мешавад. Ва тибқи низомнома имсол як ҷоиза дар соҳаи санъати театр ва синамо ба ҳайати ҳунарии филми бадеии “Роҳ” (коргардон, муаллифи филмнома, оҳангсоз, наворбардор, ва чор нафар иҷрокунандагони нақши асосӣ) дода шуд.
– Хуб, биёед, дар бораи худатон суҳбат мекунем. Тавре хабар ёфтем, зодрӯзатон наздик аст. Одамон гузашти умрро ҳар гуна қабул мекунанд. Бархе аз гузашти он бепарвоянд. Баъзеҳо мегӯянд, ки одами хуб пир намешавад ва ҳоказо. Шумо чӣ андеша доред ба ин?
– Баръакс, одамони хуб барвақт пир мешаванд. Зеро хуб будан корест мушкил, заҳмат металабад он: бояд ҳамеша ба ғами дигарон шарик бошӣ, аз худ бигузарӣ, манфиати дигаронро аз суди хеш авло бидонӣ, талх бошад ҳам, дар ҳама маврид ҳақиқатро бигӯӣ, ки ин ба бисёриҳо намефорад ва ҳоказо. Баъдан, ба андешаи банда барои инсони худогоҳ дарозию кӯтоҳии умр муҳим нест, он бояд пурбор бошад, беҳуда нагузарад. Инсонҳое ҳастанд, ки ниҳоят умри кӯтоҳ мебинанд, аммо корҳои бузургро анҷом дода, умри абад меёбанд. Ва ё бархе ба накӯкорӣ дар замини хотироти одамон ҷовидон маскун мегарданд. Баръакси онҳо нафароне ҳастанд, ки навад-сад сол мезиянду аз худ асаре намегузоранд ва баробари ҷисман аз байн рафтанашон ному нишонашон низ ба гӯр меравад, аз ёди одамон зудуда мегарданд. Мусаллам аст, ки аз ин гуна дуру дароз зистан ягон суде нест. Ҳамагон медонем, лаҷоми умри инсон дар дасти ӯ нест. Хоҳӣ-нахоҳӣ мисли оби равон мегузарад он. Муҳим ана ҳамин нуктаро ҳаргиз аз ёд набарорем, бикӯшем то аз худ номи нек гузорем.
АДАБИЁТ ВА ЖУРНАЛИСТИКА
–Акнун, ба суроғи бачагиҳо меравем. Зодгоҳи шумо вилояти Сурхондарёи Ҷумҳурии Узбекистон аст. Омаданатон ба Тоҷикистон чӣ қисса дорад?
– Он замон дар зодгоҳи ман, деҳаи Дарбанди ноҳияи Бойсун, се мактаби тоҷикӣ буд, ки аксари хатмкунандагонаш барои идомаи таҳсил ба мактабҳои олии Тоҷикистон меомаданд. Ба нудрат ба донишкадаҳои Узбекистон мерафтанд, чунки забони узбекиро намедонистанд. Банда низ баъди ба итмом расондани мактаби миёнаи рустоямон ба нияти дохил шудан ба факултаи филологияи тоҷики Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон омадам ва инак зиёда аз чил сол аст, ки сокини Душанбеи нозанинам.
– Шумо дар риштаи журналистика таҳсил кардаед ва чанд сол ба сифати рӯзноманигор фаъолият доштед. Журна-листика ва адабиёт ду дунёи мухталифанд бароятон ва ё ба ҳам қарин?
– Ағлаби адибонамон қаламашонро, ба қавле, дар мактаби журналистика рост намудаанд. Нависандаи забардасти мо устод Фазлиддин Муҳаммадиев, ки нахуст фаъолияти эҷодиашро дар рӯзномаи “Тоҷикистони советӣ” оғоз кардааст, баъдҳо он айёмро бо меҳру муҳаббати беандоза ёд оварда, дар қиссаи “Писари газета” менависад: “Чашми ман ба олами аҷиби мо нахустин бор дар идораи ҳамин газета боз шудааст. Маънои калимаи олиҷаноби байналмилалии “коллектив”-ро бори аввал дар ҳамин ҷо дарк кардам… Аз ходимони пешина тақрибан касе намондааст имрӯз. Аммо ҳамин ки аз остонаи редаксия ворид шудам, маро ҳиссиёте фаро мегирад, ки онро кас ҳангоми мулоқот бо аввалин мактаб, нахустин устод эҳсос мекунад”.
Бовар дорам ҳар адибе ки аз мактаби журна-листика гузаштааст, ҳамин эҳсосро дорад. Журналистика мактаби хубест барои нависанда дар оғози кор. Зеро бо сухан сари кор гирифтан, ҳаётро меомӯзонад касби рӯзноманигорӣ. Сафарҳои хидматӣ, ҳангоми омода кардани мақолаю очерку мусоҳиба бо одамони касбу кори гуногун ҳамсуҳбат мешавад ӯ. Хулоса, адабиёт ва журналистика ба ҳам қаринанд, зеро ҳар ду ҳам эҷодкорист.
САТТОР ТУРСУН СУХАНРО ВУҶУДИ ЗИНДА МЕДОНИСТ
– Дар айёми донишҷӯӣ менавиштед. Фазои эҷодии эҷодкорони ҷавон чӣ гуна буд он замон?
– Хуб буд. Ҳангоми таҳсил дар факултаи филологияи тоҷики донишгоҳ ҳикояҳои шогирдонаи худро ба маҳфили “Адибони ҷавон”, ки роҳбараш профессор Раҳими Мусулмониён буд, пешниҳод мекардем. Устодон, ҳамсабақон ва дигар аъзоёни маҳфил андешаҳояшонро мегуфтанд, маслиҳат медоданд. Нахустин ҳикояи банда “Доғи замин” бо тавсияи маҳфили мазкур дар рӯзномаи “Ба қуллаҳои дониш”-и донишгоҳ ба табъ расида буд.
– Аз шогирдони содиқи устод Саттор Турсун маҳсуб меёбед. Ин пайванд аз куҷо шуруъ шуд?
– Ҳарчанд бо устод Саттор Турсун ҳамдиёрем, бо эшон хеле дер (соли 1998, замоне ки мухбири ҳафтаномаи “Чархи гардун” будам), ба мақсади анҷом додани мусоҳиба барои ин нашрия аз наз-дик шинос шудем. То он замон ҳама асарҳои ӯро хонда будам ва метавон гуфт нозукиҳои ҳикоянависиро каму беш аз навиштаҳои ин нависандаи чирадастамон омӯхтаам. Аммо устод ягон дастнависи ҳикоя ва қиссаҳои бандаро хонда, таҳрир накардаанд. Инро худашон дар чандин нишастҳо бо адибонамон иброз дошта буданд. Рости гап, намехостам эшонро заҳмат диҳам ба хондани дастнависҳоям. Баъди ба табъ расидани маҷмуаи қиссаву ҳикояҳоям ҳатман нусхаеро тақдим мекардам, баъзан баъди хондани онҳо андешаҳояшонро мегуфтанд. Устод Сатттор Турсун суханро вуҷуди зинда ва мақоми онро аз ҳама боло медонист, агар ҳатӯлкорию саҳлангорӣ, сафедро сиёҳ гуфтанро бинад, беибо фикрашро (баъзан ба лаҳни дурушт) мегуфт, ки ин ба баъзе ҳамқаламон хуш намеомад. Аз суҳбатҳои ӯ дар хусуси ҳунари нависандагӣ ва дигар масъалаҳои вобаста ба адабиёту ҳунар зиёд баҳра бардоштаам. Солҳои охир чашмонашон хира шуда буду аз хона намебаромаданд, зуд-зуд ба аёдаташон мерафтам ва рӯзе ки аз дунё гузаштанд, дар наздашон будам. Равонашон шод бод, дар рушди насри муосирамон ва тарбияи нависандагони ҷавон хидмати арзанда карданд.
– Аз соли 2000-ум узви Иттифоқи нависандагонед ва ҳоло ба ҳайси муовини раиси ИНТ фаъолият доред. Вазъи имрӯзаи Иттифоқ мувофиқ аст ба майли шумо?
– Бале.
– Чанде пеш муовини аввали раиси Иттифоқи нависандагон Ато Мирхоҷа аз насупоридани аъзоҳақӣ аз ҷониби адибон гуфт. Ба андешаатон сабаб чист? Оё метавон онро аз хуб набудани вазъи молиявии онҳо донист?
– Сабаби насупориданашон аз бепарвоист. Вагарна ҳаққи узвият дар як сол панҷоҳ сомонӣ ва барои нафақагирон 25 сомонист. Пасандоз кардани ин маблағи ночиз дар давоми сол ҳеҷ мушкилие надорад ва ба буҷаи оилавии онҳо халале намерасонад.
ИШТИРОКДОРОНИ НОМИНАТСИЯИ ЭҶОДИ НАСРИ ОЗМУНИ “ФУРӮҒИ СУБҲИ ДОНОӢ...” БОЯД КИ...
– Вазъи насри муосири моро нигароникунанда мегӯянд. Воқеан, майдони насри мо имрӯз то андозае холӣ мондааст. Чаро?
– Ҳоло ки нависандагони чирадасте чун Ӯрун Кӯҳзод, Абдулҳамид Самад, Сорбон, Кароматуллоҳи Мирзо, Барот Абдураҳмон ва дигарон қалам меронанд, эҷод мекунанд, нисбат ба насри муосири мо чунин қазоват кардан аз рӯи адолат нест. Шояд шумо кам будани нависандагони ҷавонро дар назар доред?
– Бале. Нависандаи шинохта устод Кароматулло Мирзоев дар суҳбате гуфта буд, ки мо дар ҷавонӣ аз адибони бузургсол дастгирии зиёд меёфтем. Шояд имрӯз ин гуна лутф аз ҷониби мо ба адибони навқалам кам бошад. Ба андешаи шумо ин метавонад яке аз омилҳои кам будани носирони ҷавон бошад?
– Имрӯз низ, ба қадри имкон, носирони ҷавон аз ҷониби Иттифоқи нависандагон ва устодон дастгирӣ меёбанд. Дар се сол як маротиба дар маркази вилоятҳои Хатлону ВМКБ, Суғд, ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ ва шаҳри Душанбе Машварати адибони ҷавон, аз ҷумла носирон баргузор мегардад. Нависандагони шинохтаямон бо адибони ҷавон мулоқоту машварат мекунанд, асарҳои пешниҳодшударо хонда, андешаҳояшонро иброз медоранд. Аз байни онҳо агар ҷавонони умедбахш бошанд, ҳикояҳояшон дар як маҷмуа ба табъ мерасад, баъзеашон агар арзанда бошанд, ба узвияти Иттифоқи нависандагон пазируфта мешаванд. Дари Иттифоқи нависандагон, аз ҷумла бахши насри он ҳамеша барои носирони ҷавон кушода аст. Ҳафтаномаи “Адабиёт ва санъат”, маҷаллаҳои “Садои Шарқ” ва “Помир” пайваста шеъру ҳикояҳои адибони ҷавонро ба табъ мерасонанд. Агар манзури шумову устод Кароматулло Мирзо дастгирии молиявӣ бошад, дар ин кор Иттифоқи нависандагон дасткӯтоҳ аст, имконияти зиёд надорад.
– Ба фикратон барои рушди насри муосир кадом роҳҳои ҳал вуҷуд дорад?
– Носирони ҷавон бояд бештар аз тарафи давлат дастгирӣ шаванд. Манзурам бо манзил дар пойтахт таъмин намудани онҳо ва ба нашр расонидани маҷмуаҳояшон. Баъзе носирони ҷавон азбаски дар пойтахт иҷоранишинанду маоши хуб намегиранд, аз навиштан дилсард шуда, шуғли сердаромадтарро пеша мекунанд, то соҳиби манзил шаванд, таъмини оилаашонро беҳ гардонанд. Худатон медонед, ки бе хотири ҷамъ кори эҷодӣ кардан душвор.
Дигар ин ки барои рушди насри муосир бояд мунаққидони мо фаъол бошанд. Агар мисли солҳои пешин аксари китобҳои тозанашр аз ҷониби мунаққидон нақд карда шавад, ҳам ба фоидаи адабиёт ва ҳам нависандагон аст. Зеро онҳо ба навиштаҳои худ аз нигоҳи дигар менигаранд, кӯшиш мекунанд, то камбудиҳои аз ҷониби мунаққидон ишорашударо бартараф намоянд. Нақди адабӣ масъулияти адибонро дар эҷоди асарҳои пухта меафзояд.
– Шумо барои чӣ менависед?
– Чунки ин кор ба ман маъқул аст, лаззат мебарам аз он. Одам бояд ба коре шуғл варзад, ки аз дасташ беҳтар меояд он ва аз ҳосили кори ӯ ба дигарон нафъе расад.
– Президенти кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чанде пеш аз тарзи баргузории озмунҳои ҷумҳуриявӣ дар солҳои охир танқид карданд ва таъкид намуданд, ки дар онҳо тағйирот ворид карда шавад. Яке аз ин озмунҳо “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” мебошад, ки шумо аъзои ҳакамонед дар он. Ба фикри шумо кадом тағйирот бояд ворид карда шавад дар шеваи баргузории он? Масалан, дар номинатсияи эҷоди наср?
– Воқеан ин озмун барои тарғиби китобу китобхонӣ саҳми бориз гузошт, мардуми моро, ки солҳои охир бо сабабҳои гуногун аз китоб дурӣ меҷустанд, дубора китобхон кард, волидайн барои фарзандонашон китоб ҷустуҷӯ мекунанд имрӯз. Бисёр китобхонаҳои деҳот, ки солҳо дар дарашон қуфл овезон буд, дарҳои худро боз карданд.
Дар хусуси гузаронидани номинатсияи эҷоди наср қаблан андешаҳоямро гуфта будам. Иштирокдорони он бояд дар ҳузури ҳакамон ва дар давоми вақти муайян шеър ё ҳикоя бинависанд, на ин ки навиштаҳои қаблан дар рӯзномаю маҷалла ва ҳатто китобҳои аз ҷониби дигарон таҳриршударо пешниҳод кунанд. Зеро мақсад аз баргузории номинатсияи мазкур дарёфти истеъдодҳои ҷавон аст. Шахси соҳибистеъдод дар чор-панҷ варақ низ метавонад ҳунарашро нишон диҳад.
Сайёраи ҚИЁМИДДИН, “ҶТ”
Эзоҳи худро нависед