Давраи донишҷӯии мо ба нимаи дуюми солҳои ҳафтодуми асри пеш рост омад. Пас аз анҷоми машғулиятҳо ва истеъмоли таоми нимрӯзӣ мо се нафар ҳамсабақ, ки аз соли аввали таҳсил бо ҳам унс гирифтем, аксар вақт ба пиёдароҳи мобайни роҳи мошингарди хиёбони марказии пойтахт меомадем. Корамон рӯи курсии таги чинорҳои сояафкан нишаста, дам гирифтан буд.

Боре дар пиёдароҳ болои курсие нишаста истироҳат доштем. Дар курсии рӯ ба рӯи паҳлуи дигари пиёдароҳ зани калонсоли рус ғарқи андеша танҳо менишаст. Ибтидо побанди гуфтори худ, ки бештар ҳазлу шӯхиро дар бар мегирифт, зан аз доираи назари мо дур афтода монд. Ҳамсабақам Умед, ки шӯхтабиат буд, бо китфаш маро такон дод. Диққати ӯро ҷониби зани рус дида, ман низ ба он самт мутаваҷҷеҳ шудам. Рафиқи сеюмамон Шокир ҳам таваҷҷуҳи моро пай бурда, диққаташро ба зан равона кард.

Чеҳраи зан ғамгин гӯё бо худ ҳарф мезад. Инро аз ҷунбидани лабҳояш пай бурдем. Ҳатто чанд дона ашк дар дидагонаш пайдо шуда буд. Зан онҳоро бо рӯймолчае пок кард. Китфонаш бошад, сабук меларзид.

Ғайриихтиёр аз ҷо бархоста, каме дуртар аз зан, болои курсии ӯ нишаста ҷо гирифтам. Умеду Шокир дар паҳлуям ҳозир шуданд. Мо тавре назди зан рафтем, ки пай набурд.
Умед, ки наздам менишаст, бо нӯги панҷаҳояш ба паҳлуям сих кард. Мазмун бо зан ҳамгап шавам.
— Холаҷон, чӣ гап шуд? – гӯлу афшондаю бо забони русӣ ба сухан гуфтан пардохтам.

Аз афташ, зан чунон ғарқи андеша буд, ки сухангӯиҳои маро шунида, аз ҷояш қариб як қад парид. Ҷониби мо рӯ тофта, бо чашмони ало ҳайрон менигарист. Ҳеҷ сарфаҳм намерафт, ки мо аз куҷо пайдо шудаю паҳлуяш нишастаем.
— Медонед – чи, холаҷон, мо рӯ ба рӯятон дар он курсӣ нишаста будем, – ба курсии паҳлуи дигари пиёдароҳ ишоракунон, боз оромона гуфтам ман. — Ҳис кардем, ки андуҳгин менамоед, омада паҳлуятон нишастем. Шояд ягон ёрӣ расонда тавонем.

Чунин гуфтори маро шунида, чеҳраи зан тағйир ёфт. Онро ҳисси оромӣ ва миннатдорӣ фаро гирифт ва меҳрубонона сар ҷунбонд. Зан ба ҳар кадоми мо хеле бодиққат дида дӯхт. Ниҳоят чунин суханҳоро ба забон овард:

— Ана, боз ба ватан баргаштам.
Инро гуфта зан оҳи сар кашид.
— Ватан? – қариб бо истеҳзо ба гап ҳамроҳ шуд Умед. — О, шумо рус бошед, ин ҷо чӣ хел ватани шумо шуда метавонад?
Хомӯшии ногувор ба миён омад. Зан намедонист чи тавр сухан гӯяд. Билохира суханҳое ба забон овард, ки мо, ҳар се ҳангу манг шуда, ҳатто ба шунидаамон бовар надоштем.
— Охир ман тоҷикам.

Инро гуфта лаби поёнашро бо дандонҳо газиду дар чашмони шаҳлояш аз нав ашк ҳалқа зад.
— Тоҷи–ик?! – ғайриихтиёр нидо баровард Умед ва парида аз ҷо бархосту паҳлуи дигари зан худро базӯр ҷо кард.
Шокир бошад, рӯ ба рӯи зан сари ду по диккак нишаст. Ман ҳам каме ба зан наздиктар шудам.
— Холаҷон, шумо чи хела тоҷикед? – каме саросема шуда пурсид Шокир.
— Тоҷик чӣ хел мешавад?
— Намедонам, охир...

— Чӣ охир? Аз афташ ин гуна андом ва бо русӣ сухан гуфтанам ба тоҷик буданам боваратон намеояд?
Холаҷон, шумо аҳли фаҳмед, – аз ҷониби дигари зан овоз баланд кард Умед.
Зан тарафи Умед рӯ гардонда, синчакорона ба чеҳрааш дида дӯхт ва боз оҳи сард кашид.
— Рост, ман тоҷикам, аз Сари хосор...
— Аз Сари хосор?! – суханҳои занро бурида, аз паҳлуяш қариб додзанон ҷаста бархосту сари ду по, паҳлуи Шокир диккак нишаст Умед. — Э, холаҷон, о, шумо ҳамшаҳрии ман будаед–ку?

— Рост?
— Рост. Аз куҷои Сари хосор мешавед, холаҷон?
Зан макони зодгоҳашро ба Умед баён кард.
Ба синну сол нигоҳ накарда, зан чеҳраи зебо дошт ва ба назари бинанда ширандом менамуд.
Баъдан ӯ аз ҳаёташ, ки чи гуна рус шудааст, қисса кард.
— Як афсари сурх маро ба худ ҳамсар кард. Ҳамин тавр, худам рус шуда мондам.
— Чӣ, мардони тоҷик дар қаҳтӣ афтоданд, ки ба рус ҳамсар шудед? – ба кунҷковӣ пардохт Умед.
— Ӯ маро зӯран ба худ ҳамсар кард.
— Зӯран?

– Бале.
— Ягон илоҷи халос шудан набуд, холаҷон?
— Эҳ, аз куҷо? Давраи барқарорсозии ҳокимияти шӯроҳо буд. Бо зӯри силоҳ. Гурӯҳҳои ҷудогона, ки дар ҳар кунҷи манотиқи кӯҳистон ба сарбозони сурх муқобилият нишон медоданд, босмачӣ ном гирифтанд. Онҳо батадриҷ торумор гашта ё фаъолияташон танг мегардид. Ноилоҷ маҷбур буданд, аз мулк берун шаванд. Овозаҳо бисёр буд. Гӯё сарбозони сурх ҳамаро аз дами теғ мегузаронанд. Мардуми зиёд аз кӯҳистон маҷбур ва аз тарси ҷон фирор дошт. Ба мулки ҳамсояи Афғонистон.
— Чаро шумо нагурехтед? Мумкин аз ҳамсари марди бегона шудан раҳо меёфтед, – гуфтаҳои занро шунида баён дошт Шокир.
Зан ҷониби Шокир ало–ало нигарист. Дар нигоҳи ӯ ифодаи мазаммат ҳувайдо буд. Пасон сар ҷунбонд. Аз нав оҳи сард кашиду ба гуфтораш идома бахшид.
— Он вақт наварӯс маҳсуб меёфтам. Аз оиладориям ҳамагӣ ним сол сипарӣ гашта буд. Дар хонадони шавҳар рӯзгори бад надоштем. Овозаи инқилоб дар гӯшаҳои дурдасти кӯҳистон аксандозӣ дошт. Деҳаи мо дар охири дара ҷойгир буд. Хеле дур аз деҳоти дигар.

Азбаски бо мардуми деҳоти атроф робитаамон ба таври бояду шояд набуд, аз воқеоту рӯйдодҳо чандон сари вақт огаҳӣ пайдо карда наметавонистем. Аз омад–омади сарбозони сурх вақте огаҳӣ ёфтем, ки онҳо аллакай дар саргаҳи дара қарор гирифтанд. Роҳи баромад ба таври оммавӣ баста буд. Мардум бачу кач, ҷиҳози заруриро ба ҷоҳои бехавф, болои кӯҳҳо кашонд.
Ҳамчун наварӯс мебоист қатори аввалинҳо деҳаро тарк мекардам. Шавҳарам дар деҳа монд. Барои нигоҳубини чорпои хонагӣ. Аз волидони шавҳар хоҳиш намудам, чанд рӯзи дигар ҳамроҳ ёрирасонаш бошам.

Берун аз деҳ бонавбат посбонҳо меистоданд. Дар ҳолати пайдо шудани ашхоси бегона нафарони камшумори дар деҳ мондаро мебоист огаҳ мекарданд.
Нимрӯзӣ буд. Барои обгирӣ кӯза сари даст аз ҳавлӣ берун шуда, ҷониби чашмаи наздик ба манзил роҳ гирифтам. Баъди кӯзаро аз об пур кардан сар боло кардам. Дидам, ки дар масофаи начандон дур як гурӯҳ саворагони ба сар кулоҳи нугдарози дар пешона ситораи сурхдор, ҷонибам бодиққат нигоҳ доранд. Аз дидани онҳо баданам карахт шуду дигар ёрои ҳаракат надоштам.
Ҳине ба худ омадам, ки қариб ҳалқавор дар иҳотаашон қарор доштаму нафаре аз эшон болои асп ҳарф мезад. Қариб ҳама чашмкабуду зардинамӯй. Ба истинои нафаре, ки ба тан либоси одӣ дошт ва сухан мегуфт. Гуфтораш ба назарам тоҷикӣ. Аммо гӯиши вай тарзе ҷараён дошт, ки ба суханҳояш дуруст сарфаҳм намерафтам. Охир, ман як духтараки деҳотии миёни кӯҳҳо ба воя расида, аз куҷо донам, ки бо забони модариям дар чи қадар паҳноҳои васеъ, мулкҳои гуногун сухан мегӯянд. Ва чӣ қадар гӯишҳои зиёдеро дар худ ҷо кардааст.
Билохира сарфаҳм рафтам, ки ӯ дар куҷо будани мардум ва ҳузури босмачиҳоро пурсон аст. Аранге ба пурсишҳояш дарҳаму барҳам ҷавоб гуфтам. Хилофи аскарон нафаре ба сар кулоҳи нугтезу ситораи сурхдор надошт. Сарпӯши ӯ гирд ва лапар дар пешонӣ, ки ба чашм афтидани нурҳои рости офтобро пешгирӣ мекард. Синну солаш аз сӣ боло. Чашмони кабуд ва мӯйлаби зард дошт.

Аз афташ сардори эшон маҳсуб меёфт, ки ҳар гуна амр дода, дигарон аз пайи иҷрояш буданд. Ба атрофиёнаш чизе гуфт, ки ду нафарашон аз аспҳо поин гашта ва ёрӣ расонданд ба аспе савор шавам. Дар иҳотаи аскарон ба роҳ баромадем.

Ду–се нафарӣ, сарбозони сурх аз ҳар гӯшаи деҳи начандон калони мо пайдо ва ба гурӯҳ пайвастаю чизеро ба сардори худ баён мекарданд. Аз чеҳраашон маълум буд, ки дар гирду атроф оромист. Пешопеш чанд адад наргови парвоёфта, чун ғанимат гурӯҳро ҳамроҳӣ дошт.

Роҳ рафтанамон то бегоҳ тӯл кашид. Ба қароргоҳе расидем, ки аскари зиёд ҳузур дошт. Субҳи дигар ҳамроҳи сардори аскарон, як зани малламуй ва чанд тифли хурдсоли тоҷик, ба ароба ва аспҳо нишаста ба роҳ баромадем. Ду рӯз пас, ана ба ин ҷо, Душанбеи имрӯза расидем, ки ғайри чанд бинои навсохт, аз манзилҳои похсагин иборат буд.
Кӯдаконро ба хонаи сағирахона супурданду ман ҳамроҳи сардори мӯйлабзард ва чанд нафари дигар, ки ҳама ғайри тоҷик буданд, боз савори ароба, ба сафари дурудароз пардохтем. Аз миёни найзорон, роҳҳои ҳамвору ноҳамвор, лаб–лаби рӯд, пас аз чанд рӯз ба шаҳре расидем, ки Тошканд ном дошт.

Баъди таваққуфи кӯтоҳ боз ба роҳ баромадем. Ин дафъа тавассути қатора. Бори аввал дар умрам чунин воситаи одамкашонро медидам. Зиёда аз як ҳафта роҳ рафта, ба Маскав расидем.

Ҳамин тавр, ӯ маро ба худ зан интихоб кард. Бо ёрияш аввал ба омӯзишгоҳи тибӣ, баъд ба донишкада дохил шудам. Ҷанги дуюми ҷаҳон оғоз ёфту вай чун афсари калон ба ҷабҳаи мубориза рафт. Ман бошам, ба ҳайси ҷарроҳ ва сардори қатораи ҳарбӣ сарбозони захмиро ба ҷойҳои бехавф мекашондем. Борҳо зери бомбаборонкуниҳои тайёраҳои душман афтода, сахт ярадор шудам. Насиб набудааст, зинда монда, барои ғалаба саҳм мегузоштам.

Ҷанг поён ёфту аз пайи идомаи кори илмӣ шуда, дар донишкадаи тибӣ дарс мегуфтам.
Муддати ҳаёти якҷоя соҳиби ду фарзанд шудем. Писарам Андрей бо пайраҳаи падараш по ниҳоду баҳрнавард шуд. Ҳоло чун командири киштии ҳарбӣ дар флоти уқёнуси Ором хизмат дорад. Духтарам Олга омӯзгор аст. Ба шавҳар баромаду ҳамроҳаш ба зодгоҳи ӯ шаҳри шимол, Астрахан рафт. Хислати мардуми рус чунин будааст. Чун фарзандон паррончак шаванд, тарки лона месозанд.

Се сол пеш ҳамсарам Вадим Сергеев, генерали мустаъфӣ аз олам гузашт. Худам доктори илми тиб дар Маскав, шаҳри бағоят калон, дар як манзили се ҳуҷрагӣ тани танҳо мондам. Ана, дар чунин ҳолат дарди танҳоӣ чунон эҳсос шуд, ки хаёлам дилам мекафид. Хумори зодгоҳ, наздикону пайвандон маҷбурам кард, аз боиси ивази манзил дар рӯзномаҳои ин ҷо эълон чоп намоям. Эҳ-ҳе, чунон талабгори зиёди пайдо шуд, ки ҳисобаш гум. Билохира, манзилро иваз карда, зодгоҳ омодам.

Ҳамсояҳо аксар рус, ҳамшаҳриҳо якта-нимта. Дар кӯчаҳои шаҳр чарх мезанаму овоз ва гуфтори забони модариямро, ки имрӯз тамоман гум кардаам, шунида нафасам мегирад. Намедонам, ин чист: эҳсоси шодӣ, хумори он рӯзҳои дар ватан гузошта ё ягон чизе дигар.

Саргузашти аҷиби зани тоҷики русшударо ҳар се шунида, ҳар кадом ғарқи андеша шудем. Тақдир чунин созгор афтод, ки ӯ ватанро тарк созад ва боз дубора баргардад.
— Холаҷон, номи тоҷикии шумо чист? – мисли тарошаи аз бом афтода барин пурсидам ман.

— Моҳпарӣ.
— Акнун чӣ кор мекунед?
— Чи хел, чӣ кор мекунам? Ба суроғи наздикону пайвандон меравам.
— Холаҷон, онҳоро пайдо карда метавонед? – пурсид Умед.
— Ними дунёро тай карда омадаму онҳоро дар ватани худам пайдо карда наметавонам? – барошуфтаю ранҷида гуфт холаи Моҳпарӣ.
Ман ҷониби Умед чашм ало кардаму сар ҷунбондам. Аммо ӯ заррае парво надошт ва изҳор кард:
— Холаҷон, агар шуморо ҳамроҳӣ намоем–чӣ?
“О, баттоле! Парвои олам надорад”, дарунакӣ хандида, дар дил изҳор доштам. Аммо ваҷоҳати холаи Моҳпарӣ тағйир ёфт ва ба гуфтаҳои Умед мароқ зоҳир кард.
— Кори савоб мешавад, – хушнудона гуфт вай. — Ягон таксиро киро кунед, роҳкиро аз ҳисоби ман.
Холаро як сӯ гузошта, масъалаи дарёфти сабукравро секаса баён доштем.
— Медонед–чӣ, бензини раисбачаро мерезему холаро гирифта мебарем, – дилпурона изҳор намуд Умед.
“Раисбача” гуфта, Умед ҳамсабақамон, Саидҷаъфарро дар назар дошт, ки писари раиси хоҷагии пахтакорӣ маҳсуб меёфту таги пояш сабукрави нави “Жигули” буд.
— Агар розӣ нашавад–чӣ? – изҳори нобоварӣ кард Шокир.

— Мешавад, – ҳамоно дилпурона гуфт Умед. — Фардо рӯзи шанбе. Пас аз дарс ба роҳ мебароем.
Ағбаҳои Чормағзаку Шар-шар ва водии Данғараро убур карда, даруни талу теппаҳо, бо роҳи начандон ҳамвор, ҷониби Балҷувон ҳаракат доштем. Аз он ҷо ба Сари хосор. Дар курсии пеш, паҳлуи ронанда Саидҷаъфари раисбача, холаи Моҳпарӣ менишаст.

Охирҳои баҳорон. Табиати кӯҳистон бошад, ҳамоно сабз ва гулпӯш. Ҳар қадар ба манзили мақсуд наздик мешудем, холаи Моҳпарӣ ҳамон андоза беқарорӣ зоҳир дошт. Аз тиреза сар берун карда, нигоҳаш ба атроф ҳарисона ва дар чашмони шаҳлояш дурахши аҷибе буд. Тез–тез чеҳра қафо гардонда, аз Умед чизе пурсон мегашт.

На ӯ ва на мо намедонистем, ки аз наздиконаш кӣ дар қайди ҳаёт аст. Лек ӯ ва мо бовар доштем, ки пайвандонаш ҳатман ёфт мешаванд. Ва ӯро, наздики бо амри тақдир бедарак шударо, гарм ва сахт ба оғӯш мегиранд...