Ё чӣ гуна аз бозбинии сиёсати хориҷии Туркия Исроил бурд мекунад?

Охири моҳи гузашта президенти Ҷумҳурии Туркия Раҷаб Тайиб Эрдуғон бо ирсоли баёнияе ба Президенти Федератсияи Русия Владимир Путин барои зада афтондани ҳавопаймои русии СУ-24 расман узр пурсид. Ин узр ё бахшиш баъд аз он сурат гирифт, ки ба иқтисодиёти ду кишвар, хусусан Туркия хисороти ҷиддӣ расид. Дар пайи афтодани ҳавопаймо муносибати ду кишвар сард шуд. Сайёҳони русӣ аз сафар ба қаламрави Туркия худдорӣ карданд. Сохтори туризми Туркия аз коҳиши сайёҳон сахт зарар дид. Кормандони бахши сайёҳии ин кишвар бо баёнияҳои шадид амали ҳукуматашонро интиқод карданд. Ҷомеаи шаҳрвандии Туркия, алалхусус расонаҳои ахбор зиёд гуфтанд, ки қатъи равобит бо Русия кори оқилона нест. Вале барои узр пурсидан омилҳои дигаре ҳам боис гаштанд.

Ҳоло ҳар нафаре, ки авзои Ховари Миёнаро пайгирӣ мекунад, мушоҳида кардааст, ки Туркия барои бозбинӣ кардани сиёсати хориҷиаш як қатор қарорҳои нав қабул кардааст. Аз мақоми сарвазир истеъфо додани Аҳмад Довудоғлу яке аз ававалин қадамҳо дар ин самт ба ҳисоб мерафт. Сипас, барои ҳамоҳангӣ бо давлати Исроил ва узрхоҳӣ аз Русия тасмим гирифта шуд. Аз Русия узр пурсидан маълум. Чун ҳукумати Туркия дигар чора надошт, аз ин беш бохтро таҳаммул кардан гарон буд. Вале ҳамоҳангӣ бо Исроил барои чӣ ё то ин вақт Туркияву Исроил ихтилоф доштанд? Бале, ҷомеаи байналмилалӣ борҳо шоҳиди он гаштааст, ки ҳукумати Туркия дар симои сарвазири собиқ ва президенти феълиаш Эрдуғон алайҳи давлати Исроил бо баёнияҳои шадидуллаҳн баромад кардааст. Чунин "баромадҳо" алайҳи Исроил дар худи маҳфилҳои ҷомеаи шаҳрвандии Туркия ҳам борҳо аз номи сарвазир садо додааст. Ҳарчанд дар зоҳир ихтилофҳо вуҷуд дошт, масалан, парвози ҳавопаймоҳои низомии Исроил дар шаҳри Қуния қатъ гашта буд, вале  муносибатҳои тиҷоратӣ, низомӣ, иқтисодӣ ва ғайра миёни ду давлат дар сатҳи олӣ идома доштанд. (Маврид ба таъкид аст, ки дар шаҳри Қунияи Туркия майдони низомӣ ё тамрингоҳе мавҷуд аст, ки ҳавопаймоҳои низомии Исроил аз он ҷо ба Фаластин зарба мезананд. Ҳоло ин майдон аз нав дар ихтиёри Исроил аст).

Ин тарзи муносибат, яъне бо Исроил худро дар бархурд нишон додан хоси тамоми ҳукуматҳои кишварҳои Ховари Миёна будааст. Онҳо барои ба даст овардани манфиатҳои шахсӣ-сиёсӣ аз вазъи Фаластин дар минтақа сӯистифода кардаву то ҳол мекунанд. Чунин усулро ҳамаи шайхҳо, диктаторҳо ва автократҳо дар кишварҳои худ истифода мебаранд. Агар ба нутқу суханҳои шайхҳои Саъуд ва минтақаи Халиҷ, лидерҳои қораи Африқо гӯш диҳед, мебинед, ки ҳамаи онҳо дар назди ҷомеа ва шаҳрвандони хеш бо шиддат аз Исроил интиқод мекунанд...

Вақте кор ба ин ранг аст, (яъне вақте ки давлатҳо ба зоҳир амалҳои ғайриинсонии Исроилро алайҳи мардуми Фаластин интиқод карда, дар асл бо ин кишвар робитаи зич доранд), он бешубҳа ба нафъи Исроил аст. Аз ҳамин нуқтаи назар метавон гуфт, ҳоло Исроил даврони осоишта ва тиллоиро дар таърихи худ аз cap мегузаронад. Хатари бузургтарин барои ин давлат Сурия буд, ки ҳоло ба гирдоби мушкилоти худ ғарқ аст ва дигар барои Исроил дарди cap нахоҳад буд. Дар ин миён як давлати курдҳо ҳам шакл гирифтан дорад, ки ба фарёди Исроил «лаббай» мегӯяд. Ҷумҳурии Туркия ҳам зичтар зери назорати НАТО қарор гирифт, ки низ ба фоидаи Исроил аст.

Ин ҳама зина ба зина татбиқи Лоиҳаи Ховари Миёнаи Бузург аст, ки дар он Туркия нақши хоса дорад. Аз шартҳои лоиҳаи мазкур он буд, ки Исроил бояд ҳамчун меҳвари минтақа мустақар шавад ва Туркия бояд барои ин мусоидат ва кӯмак намояд. Зеро нақши Исроил ба ҳайси ғосиби заминҳои Фаластин вазъро дар минтақа торафт душвор сохта, ҷомеаи Ғарбро нороҳат ва нафратро нисбат ба яҳудиён шиддат мебахшад. Яке аз сабабҳои доман паҳн кардани терроризм ҳам ҳамин аст. Нақша чунин аст, ки ҳар ду кишвар - Туркия ва Исроил даст ба даст дода, мушкилоти Фаластинро ҳал мекунанд. Ба Туркия чунин нақш дар харитаи минтақа писанд омад. Вале аз хотир баровард, ки дар Ховари Миёна кишвари дигар - Ҷумҳурии Ислоии Эрон ҳам нуфузи назаррас дорад...

Алҳол вазъ дар худи минтақаи Ховари Миёна моил ба тағйирёбӣ аст. Ин ки Туркия барин кишварҳо маҷбур мешаванд, сиёсати хориҷиашонро аз назар гузаронанд, табиист. Ин ҳоло аввали кор аст, чун дар Ховари Миёна дурнамои авзоъ чандон маълуму мушаххас нест. Вале, бегуфтугӯ, ҳар гардиш, ки дар сиёсатҳои хориҷиву дохилии давлатҳои минтақа сурат мегирад, ҳатман ба нафъи Исроил хоҳад буд. Кишварҳое чун Туркия бо роҳбарони духураашон ҳатман бохтҳои нав ба навро рӯ ба рӯ хоҳанд шуд.